Læknablaðið - 15.05.1990, Side 57

LÆKNABLAÐIÐ
275
nafnið mislingar komið frá Dönum, og
sé sjúkdómurinn mjög sjaldgæfur hér á
landi, enda ekki getið í annálum síðan 1644
(Annálar Bjöms á Skarðsá). Þá kom veikin
á Eyrarbakka með útlenskum. ítalska nafnið
á mislingum morbilli þýðir raunar litla bóla
til aðgreiningar frá stóru bólu eða bólusótt,
svo líkar þóttu þessar tvær sóttir. Ekki mun
þó almenningi á íslandi hafa orðið skotaskuld
úr því að þekkja fullþroska bólusóttarfaraldur,
þar sem sóttin varð aldrei landlæg eins og
annarsstaðar vegna strjálbýlis hér, enda komst
hún snemma inn í annála, eða 1240.
Flekkusóttar er oft getið í annálum (14).
Útgefendur Lovsamling for Island þeir
Oddgeir Stephensen og Jón Sigurðsson nota
það nafn í þýðingum á mœslinger. Sveinn
Pálsson segir um flekkusótt (febris petechialis,
miliaris, purpuralis), að hann «veit ei til at
einsömul nokkurntíma gengit hafi á Islandi,
en samferða landfarsóttum og bólusótt, fer
trauðla hjá, at hún ei birtst hafi þar sem
annarstaðar» (27). Þessar umsagnir Sveins
Pálssonar um mislinga og flekkusótt sýna
vel glundroðann sem ríkt hefir í greiningu
útbrotasótta í lok 18. aldar. Sprinkler er enn
eitt nafnið á útbrotasótt, sem kemur fyrir
í danskri tilskipun frá 1782: «Naar nogen
blandt Almuen paa Landet bliver syg enten af
Blodgang, Sprinkler eller nogen anden farlig
sygdom blandt Husets Folk....» (28) Sprakla
er sænska orðmyndin af Sprinkler og var áður
fyrr notuð um mislinga í sænskum mállýskum.
Spreklóttur er samsvarandi orðmynd á íslensku
(29).
Mislinga er getið í Minnisverðum tíðindum
frá nýári 1795 til vordaga 1798 og lýst
sem útbrotum, sem flögnuðu af, auk
hálsbólgu (30), og myndum við nú telja,
að þar hefði frekar verið lýst skarlatssótt
en mislingum. í orðabókum R. Cleasbys
& G. Vigfússonar og Sigfúsar Blöndals er
flekkusótt þýdd á ensku scarlet fever og á
dönsku skarlagens feber, það er að segja
skarlatssótt. Dílasótt er loks, árið 1882,
notuð um mislingafaraldur, sem þá gekk, en
nú er það heiti, í nýlegu lagafrumvarpi um
sóttvamir, notað um útbrotataugaveiki (typhus
exanthemicus). í nýju Iðorðasafni lækna er
svo gamalkunnugt mislingaheiti, flekkusótt,
notað um útbrotataugaveikina (31,32,33).
Öll eru þessi sjúkdómsnöfn, sem hér hafa
verið nefnd, með nokkmm hætti tengd
sjúkdómseinkennum, sjúkdómsgreiningunni,
svo sem dílóttur, flekkóttur og svo framvegis.
Ekki er hægt að treysta þessum nöfnum í
nýjustu ritum, hvað þá í eldri ritum, sem
réttum sjúkdómsgreiningum þó öll kunni þau
að minna á tiltekin einkenni.
Eftir að útbrotasóttimar fengu sinn fasta sess
í sjúkdómafræðinni hefir mislingaheitið, eða
nöfn af sama stofni orðið viðurkennd heiti
á þeirri sótt. A Norðurlöndum eru nöfnin
mislingar, mœslinger, meslinger, mássling.
Á Englandi er talað um measles. I Þýskalandi
er heitið Masern eða Flecken og á Frakklandi
rougeole (rauður blettur). Öll eiga þessi nöfn
uppruna sinn og stofninn ma að rekja til
sanskrítarorðsins masura, sem þýðir flekkir,
blettir. Krefðu (27, 34) sóttamafnið er ekki
notað lengur.
SUMMARY
In this paper the constitution and function of
the first active public health and quarantine -
commission in Iceland is brought from obscurity
and discussed in detail. The original handwritten
records of the commissions meetings 1848 - 1885
together with the Danish govemment public health
acts and bylaws from 1782 - 1873 are reviewed.
The superior magistrate (stiftamtmaður) of Iceland,
M. Rosenöm, later home secretary of Denmark,
constituted the public health and quarantine-
commission and authorized its books of records
in the year 1848. It may be mentioned by the
way, that the renowned Danish physician dr.
Schleisner was, in 1847-48 also, staying in Iceland
on a special public health assignment for the
govemment.
The commission was before long put to test,
as the third cholera pandemic had then already
reached Copenhagen, wherefrom there was a direct
and frequented searoute to Iceland. Although it
may be difficult to gauge preventive measures,
it is obvious, that when the main duty of the
commission was quarantine, that is to say until
1873, neither cholera, small-pox nor measles gained
foothold in Iceland. All these scourges were at that
periode, more or less prevalent in the neighbouring
countries, and even one of them, small-pox was
brought to Reykjavik by French fishing vessels
during a great epidemic on the continent 1871-72.
The commission succeeded in isolating 14 small-
pox cases at that time by using the then abandoned,
out-of-the-way, episcopal seat at Laugames for
quarantine-house.