Læknablaðið - 15.11.1990, Blaðsíða 19

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 441-7
441
Hjalti Kristjánsson 1), Jóhann Ag. Sigurösson 1), Guöjón Magnússon 1), Leif
Berggren 2)
SKOÐANIR LÆKNA Á STARFSSVIÐUM
SERGREINA III:
Afstaða til tilvísana, heilsugæslu,
sérfræðiþjónustu og vitjana
ÁGRIP
Þessi grein er sú þriðja í röðinni af fimm
sem fjalla um skoðanir lækna á starfssviðum
sérgreina (1,2). í fyrri greinum var hugtakið
huglæg vallhöslun (non-physical territorial
behaviour) skilgreint og sagt frá viðhorfum
til heildrænnar yfirsýnar og óvinsælla
viðfangsefna. í þessari grein verður einkum
skýrt frá afstöðu lækna til tilvísana og
nauðsynjar þess að »stýra sjúklingaflæðinu«,
til vitjana, hvort ráða eigi sérfræðinga
aðra en heimilislækna í fullar stöður á
heilsugæslustöðvar, hvort heimilislæknar séu
að sinna verkefnum sem ættu frekar að vera í
höndum sérfræðinga og öfugt.
INNGANGUR
Á síðustu árum hafa íslenskir læknar deilt
um réttmæti tilvísana og virðast þeir þar
skiptast í flokka eftir sérsviðum. Megin
tilgangur með tilvísunum hefur fyrst og
fremst verið upplýsingamiðlun á milli
lækna en einnig hefur þeim verið ætlað að
»stýra sjúklingaflæðinu«. Þá er gert ráð fyrir
að sjúklingar leiti til heimilislæknis sem
vísar þeim síðan til sérfræðinga eftir því
sem við á. Sýnt hefur verið fram á (3) að
sérfræðiþjónusta er yfirleitt dýrari í þeim
Iöndum þar sem tilvísanaskylda er ekki við
lýði og hafa því heilbrigðisyfirvöld mikinn
áhuga á málinu. Aðrir (4,5) hafa einnig
komist að þeirri niðurstöðu að það geti verið
hættulegra fyrir sjúklinginn að leita beint
til sérfræðings án tilvísunar heldur en að
láta heimilislækni stýra flæðinu. Skoðanir á
þessu máli geta því mótast af fjárhagslegum
sjónarmiðum og faglegum ágreiningi (1,6).
Fáar rannsóknir hafa verið gerðar meðal
Frá 1) læknadeild Háskóla íslands / heimilis- og
félagslæknisfræöi, 2) Nordiska Hálsovárdshögskolan,
Gautaborg. Fyrirspurnir, bréfaskipti; Jóhann Ag.
Sigurösson.
sjúklinga, en Slunge (7) sýndi fram á að tveir
þriðju aðspurðra í Svíþjóð vildu helst leita
fyrst til heilsugæslustöðva, ef sjúkdómurinn
var ekki »banvænn«.
Þessi ágreiningsatriði eru hluti af mörgum
öðrum sem rekja má til skoðanamunar
á verksviði sérgreina og þróunar síðustu
ára í uppbyggingu heilbrigðiskerfisins (1).
Tilgangur þessarar greinar er að kanna þessi
mál sérstaklega og í því skyni hafa verið
settar fram eftirfarandi tilgátur (6):
* Starfshópar (sérgreinar) leitast við að marka
sér eins umfangsmikið verksvið og frekast er
unnt.
* Heimilislæknar telja að þeir eigi að sjá um
nær alla heilsugæslu.
* Aðrir sérfræðingar vilja gjaman vinna í
heilsugæslunni.
* Heimilislæknar telja að þeir eigi að jafnaði
að rannsaka sjúklinginn fyrst.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Rannsókn þessi er hluti af samnorrænni
könnun. Áður hefur verið gerð nánari grein
fyrir efnivið og aðferðum (1,6). Árið 1988
var sendur út spumingalisti til 185 lækna
í sjö sérgreinum, sjá Læknablaðið 1990;
76: 295-301. Heimtur í heild voru 81%
(heimilislæknar 100%, bamalæknar 63%,
öldrunarlæknar 100%, kvensjúkdómalæknar
81%, geðlæknar 67%, háls-, nef- og
eymalæknar 89% og lyflæknar 65%) (1).
Settar voru fram 65 fullyrðingar, sem læknum
gafst kostur á að svara á fimm mismunandi
vegu, það er: a) »hiklaust sammála«, b)
»samþykki með nokkrum efasemdum«, c)
»hef ekki skoðun á málinu«, d) »neita með
nokkrum efasemdum« eða e) »neita hiklaust«.
Úr þessum möguleikum voru síðan gerð
»áherslustig« og tölfræðilegur samanburður