Læknablaðið - 15.04.1991, Side 21

LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 141-9.
141
Halldór Kolbeinsson 1), Ársæll Jónsson 2)
VITGLÖP OG ÓRÁÐ MEÐAL ALDRAÐRA
BRAÐASJUKLINGA Á LYFLÆKNINGADEILD
ÚTDRÁTTUR
Athuguð var tíðni vitglapa (dementia) og
óráðs (delirium) meðal aldraðra bráðasjúklinga
sjötíu ára og eldri á lyflækingadeild
Borgarspítalans. Markmiðið var að kanna
hversu algeng vitglöp og óráð væru meðal
þeirra og jafnframt að finna ástæður óráðs,
kanna lyfjanotkun og félagslegar aðstæður.
Vitglöp verða hér eftir nefnd glöp.
Af öllum bráðainnlögðum sjúklingum
reyndust 45% vera sjötíu ára og eldri. Hægt
var að skima 272 sjúklinga og reyndust
32% þeirra hafa skilvitlega truflun. Nánari
greining leiddi í ljós óráð hjá 13.6% og glöp
hjá 18.6%. I óráðshópnum reyndust tuttugu
og sex sjúklingar einnig hafa merki um glöp,
þannig að í heild reyndust 28% sjúklingar
hafa miðlungs- og alvarleg glöp.
Meðalaldur sjúklinga með glöp var um
85 ár, meirihluti voru einhleypar konur úr
Reykjavík og komu að mestum hluta frá
stofnun fyrir aldraða. Algengasta einkenni við
innlögn var hósti, hiti, mæði eða slappleiki.
Meðalfjöldi einstakra lyfja var 3.7 og
algengasti lyfjaflokkurinn var hjartalyf og þar
næst tauga- og geðlyf.
Sjúklingar með óráð voru mikið veikir og
dó um þriðjungur þeirra á sjúkrahúsinu en
8% þeirra sem eingöngu höfðu glöp létust.
Algengustu ástæður óráðs voru alvarlegar
sýkingar (30%) og hjartabilun (27%).
Rannsóknin sýndi að aldraðir sjúklingar
sem fá óráð hafa verulega skertar batahorfur
og meta þarf nákvæmlega einkenni þeirra
og meðferð. Skima þarf sérstaklega eftir
skilvitlegri truflun meðal aldraðra sjúklinga
til að finna þá sem hafa glöp og óráð. Einföld
skimpróf, eins og Mental Status Questionnaire
Frá geödeild 1) og lyflækningadeild 2) Borgarspitalans.
Fyrirspumir og bréfaskipti: Halldór Kolbeinsson.
(MSQ) og Mini-Mental State Examination
(MMSE), hafa reynst handhæg til notkunnar
og eru aðgengileg læknum.
INNGANGUR
Þótt hækkandi aldri fylgi að jafnaði aukin
tíðni ýmissa sjúkdóma, þá er fátt erfiðara
viðfangs fyrir einstaklinga og samfélagið en
skilvitleg truflun (cognitive dysfunction) sem
veldur því að fólk missir getu til að sjá sjálft
um daglegar þarfir sínar og verður upp á aðra
komið.
Faraldsfræðilegar rannsóknir á íslandi
benda til þess að tíðni skilvitlegra truflana
meðal aldraðra sé síst minni en gengur og
gerist meðal margra vestrænna þjóða (1).
Á Islandi er álitið að fjöldi mjög gamls
fólks (áttatíu ára og eldri) komi til með að
tvöfaldast á árunum 1986-2020 (2). Fjölgun
fólks í elstu aldurshópunum hefur í för
með sér aukningu á heilabilunarsjúkdómum
(Organic Brain Syndromes)(3) sem valda
skilvitlegum truflunum meðal aldraðra. Þessir
sjúkdómar koma aðallega fram á tvennan
hátt: Vitglöp (dementia) og óráð (delirium).
Heilabilunarsjúkdómar valda langvinnum
vanda sem hvfla þungt á opinberri þjónustu
fyrir aldraða. Öldruðum mun fjölga á næstu
áratugum og kallar það á aukna þjónustu
einkum á sviði félags- og heilbrigðismála
(1,3).
Glöp þróast venjulega á löngum tíma og stafa
af hægfara sjúkdómum í heila en óráð kemur
oftast skyndilega og stafar oftast af öðrum
bráðum sjúkdómum. Sjúklingum með glöp er
að jafnaði hættara til að fá óráð en óráð getur
engu að síður komið fram hjá sjúklingum
sem ekki þjást af heilasjúkdómum. Það er til
dæmis algengt að böm sem fá háan hita fái
óráð. Læknisfræðileg greining glapa og óráðs
er háð því, að þeirra sé sérstaklega leitað með
prófum á skilvitlegri starfsemi. Til skamms