Læknablaðið - 15.10.1991, Síða 31

LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 309-11.
309
NABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
lll Læknaíélag islands og
HÉBB Læknaíclag Reykjavikur
77. ÁRG. - OKTÓBER 1991
PVAGLEKI
MEÐAL ALDRAÐRA
Á STOFNUNUM
Stjómun þvagláta er á meðal viðkvæmustu
einkamála manna. Stjómunin er lærð í
frumbemsku og þvagleki síðar á ævinni
er alltaf mikið áfall fyrir þann, sem fyrir
því verður. Meðal aldraðra með dvínandi
heilsu, verður þvagleki oft til þess að hinn
aldraði þarfnast vistunar á öldrunarstofnun.
Á öldrunardeildum sjúkrahúsanna er varlega
áætlað að hjúkrunarfólk verji 20-30% af tíma
sínum við að annast um þvagleka að deginum
til og mestur tími starfsfólks um nætur fer í
þessa þjónustu.
Það eru ekki til nákvæmar tölur um
algengi þvagleka meðal aldraðra Islendinga
utan stofnana. Meðal aldraðs fólks á
Reykjavíkursvæðinu árið 1981, sem
rannsakað var á vegum Hjartavemdar,
töldu 16% kvennanna og 24% karlanna
sig hafa »laust þvag« (1). Sama ár leiddi
könnun á langlegusjúklingum á almennum
sjúkradeildum sjúkrahúsanna í Reykjavík
í Ijós að 44% sjúklinganna höfðu enga
stjóm og 14% til viðbótar höfðu takmarkaða
stjóm á þvaglátum. Alls voru 19% þeirra
meðhöndlaðir með inniliggjandi þvaglegg (2).
í rannsókn á algengi og framvindu þvagleka
meðal sjúklinga á öldrunardeildum
Borgarspítala og vist- og hjúkrunarheimilum
tengdum þeim sem birt er í þessu blaði (3),
reyndist algengi þvagleka vera 53% meðal
kvenna og 51% meðal karla. Meðal einstakra
stofnana var tíðnin mismunandi, eða allt
frá 29% á vistdeild Seljahlíðar til 95% á
Hvítabandinu, sem er sérhæfð deild fyrir fólk
með elliglöp á háu stigi.
í þessari rannsókn var farið eftir skilgreiningu
Alþjóðaþvaglekafélagsins (ICSCST) sem
er; »sjáanlegur og óviljandi missir þvags,
sem veldur félagslegum og hreinlætislegum
vanda« (4). Allir, sem þurftu á sérstökum
hjálpartækjum að halda, voru taldir með.
Einungis þrír einstaklingar notuðu þvaglegg
og endurspeglar það að nokkru hið mikla
fyrirbyggjandi starf, sem unnið er á þessum
vettvangi. Ljóst er einnig að sjúklingamir
áttu við langvinnt ástand að stríða, sem
komið var framyfir læknanlegt stig. Áberandi
var að þvagleki tengdist annarri fötlun og
heilsuleysi meðal sjúklinganna, þar sem 92%
hreyfihamlaðasta fólksins var með þvagleka
og 82% þeirra, sem höfðu langt gengna
heilabilun. Ári síðar kom í ljós að lífshorfur
sjúklinganna með þvagleka voru marktækt
skertar miðað við þá, sem ekki höfðu haft
þvagleka.
Rannsóknum á þvagleka hefur fleygt fram
á síðustu árum. Þessar rannsóknir hafa
aukið skilning manna á því að þvagleki á
sér fjölþættar orsakir, sem mikilvægt er að
greina svo árangur náist við lækningu og
meðferð hans (5,6). Þvagheldni byggist á
því að blöðruvöðvinn (detrusor) geti slakað
á og lokukerfi í blöðrubotni og þvagrás
haldi. Hvoru tveggja er stjómað af ósjálfráða
taugakerfinu. Kólínvirkir þrýstingsnemar hafa
verið einangraðir í blöðruvegg og einnig
alfa og beta adrenvirkir viðtakar, einkum í
blöðrubotni og umhverfis þvagrás. Blöðruþan
kemur til vitundar í framheila og aðrar
stjómstöðvar þvagláta hafa verið kortlagðar
s.s. í mænukylfu og neðst í mænu. Þegar boð
um blöðruþan berast til vitundar og aðstæður
leyfa ekki tæmingu, fara hömluviðbrögð niður
til stjómstöðvar í mænu, vöðvar umhverfis
þvagrás dragast saman og blöðruvöðvi slakar
á.
Með aldrinum verða breytingar á þvagfærum
og stjórnkerfi þeirra, sem gera þvagheldni
erfiðari en ella. Sjúkdómar annars staðar í
líkamanum og heilsuleysi geta því auðveldlega