Læknablaðið - 15.08.1992, Blaðsíða 21

LÆKNABLAÐIÐ 1992; 78: 229-32
229
Birna Jónsdóttir 1), Jónas Magnússon 2), Gunnar Sigurösson 3)
PORTÆÐARÁSTUNGA OG ÞRÆÐING Á
MILTISBLÁÆÐ:
Greining og staðsetning á insúlínframleiðandi
brisæxli
ÁGRIP
I þessari grein er lýst sérstaklega þeirri
aðferð að stinga á portæðargrein og þræða
miltisbláæð til þess að ná blóðsýni frá brisi
í þeim tilgangi að staðsetja insúlínæxli.
Aðferðina þarf sjaldan að nota enda er hún
tæknilega erfið og tengd vissri áhættu. Mæling
á insúlínmagni í bláæðablóði frá brisi sýndi
fram á staðsetningu æxlisins í kirtlinum,
en aðrar staðsetningaraðferðir höfðu reynst
árangurslausar. Við skurðaðgerð staðfestist
greiningin og staðsetning. Sjúklingurinn hefur
verið frískur eftir aðgerð. Við ályktum að
hugleiða beri notkun þessarar aðferðar ef ekki
tekst að staðsetja æxlið með öðrum aðferðum.
INNGANGUR
Æxli í briskirtli eru langoftast illkynja
krabbamein (carcinoma). Nýgengið var
10,7/100.000 karla og 9,8/100.000 konur
á íslandi árin 1974 til 1985 (1). Einkenni
sjúklinga með krabbameinsæxli í brisi
fara að verulegu leyti eftir staðsetningu
æxlisins í kirtlinum. Æxli í brishöfði gera
hraðast vart við sig vegna stíflu á gallpípu
(choledochus) og stíflugulu. Þau eru greind
með aðferðum sem beinast að gallgöngum
svo sem ómskoðun eða ERCP (endoscopic
retrograde cholangio-pancreatography).
Illkynja æxli í brishöfði eru stundum
skurðtæk, ef þau gefa fljótt einkenni. Þar
sem æxlisvöxturinn er í miðhluta briss eða í
brisskotti koma einkenni síðar fram og eru
þá æxlin oftast greind með ómskoðun eða
tölvusneiðmyndarannsókn. Þessi æxli eru nær
undantekningarlaust ólæknandi.
Um hormónframleiðandi æxli í brisi gegnir
öðru máli. Einkenni þessara sjúklinga eru
Frá 1) röntgendeild, 2) skurðdeild og 3) lyflækningadeild Bor-
garspítalans. Fyrirspurnir, bréfaskipti: Birna Jónsdóttir, rönt-
gendeild Landakotsspítala, 101 Reykjavík.
allt önnur, fyrst og fremst vegna þeirra
áhrifa sem hormónin hafa. Æxlin geta verið
mjög virk í hormónframleiðslu þó þau
séu einungis nokkrir millimetrar að stærð.
Nákvæm staðsetning æxlisins er því oft mikið
vandaverk með myndgreiningu.
Hormónframleiðandi æxli eru í um 90%
tilfella góðkynja. Ekki er til örugg skrá
um góðkynja æxli greind á íslandi, en af
heildarfjölda illkynja brisæxla hérlendis
reyndust 3,1% hormónæxli (1). Þar sem
hormónframleiðandi æxli eru yfirleitt
góðkynja, en einkenni sjúklings mjög svæsin
oft á tíðum, er til mikils vinnandi að fjarlægja
þau.
Algengasta myndgreiningaraðferð við
greiningu brissjúkdóma er ómskoðun og
er henni yfirleitt beitt fyrst, vegna þess að
rannsóknin er óþægindalítil fyrir sjúklinginn,
krefst lítils undirbúnings og er tiltölulega
ódýr. Nokkuð mismunandi er hve vel gengur
að greina lítil hormónframleiðandi brisæxli
með ómskoðunum. Samkvæmt niðurstöðum,
sem birst hafa, greinast allt frá 20 til 60% af
insúlínframleiðandi æxlum með ómskoðun, en
þar sem 55-70% af þessum æxlum eru undir
einum cm í þvermál er árangurinn ekki betri
en raun ber vitni (2).
Næstalgengasta myndgreiningaraðferð við
brissjúkdóma er tölvusneiðmyndarannsókn
(TS) en TS-rannsóknir gefa ekki betri
greiningarárangur þegar æxlið er minna en
einn cm. (2).
Dæmigert fyrir hormónframleiðandi æxli er
að vera æðarík og því tekst stundum að greina
þau með skuggaefnisgjöf í slagæðar til briss
(coeliacoangiofraphy), en sú rannsókn er
nú að mestu aflögð við greiningu á öðrum
brisæxlum.
Fleiri sjaldgæfari rannsóknir eru til og er
ein þeirra portæðarástunga, PTP (Percutan