Læknablaðið - 15.08.1992, Blaðsíða 43

LÆKNABLAÐIÐ 1992; 78: 251-5
251
Lárus Helgason
RANNSÓKN Á ÍSLENSKUM FÖNGUM.
I. Afdrif og afbrotaferill
INNGANGUR
Hérlendis starfar enginn skipulagður faghópur
við að kanna ástand fanga og vinna að
fyrirbyggjandi aðgerðum. Þó eru afbrot eitt
af megin vandamálum sérhvers samfélags.
Vegna mikils skorts á upplýsingum um fanga
hérlendis var í desember árið 1964 hafin
rannsókn á föngum í ríkisfangelsunum Litla-
Hrauni og Kvíabryggju.
Margþætt endurskoðun fór fram árið 1984 eða
um 20 árum eftir að fyrri athugun var gerð.
Tilgangur með rannsókninni var að afla frekari
vitneskju um íslenska fanga. Slík vitneskja
ætti að skapa grundvöll fyrir markvissari
nýtingu erlendra úrlausna jafjit sem íslenskra.
Hér á eftir verður greint frá aldri,
fæðingarstað, búsetu og afbrotaferli fanga.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Rannsóknin nær til allra fanga er þann 1.
desember 1964 voru taldir eiga eftir minnst
tveggja mánaða afplánun í ríkisfangelsunum
Litla-Hrauni og Kvíabryggju, og til þeirra
fanga er komu í áðumefnd fangelsi frá þeim
degi til 31.10.1965. Hér var um að ræða 56
fanga. Fullnaðarupplýsingar fengust um 52
fanga. Fjórir féllu úr rannsókninni, einn þeirra
neitaði þátttöku og þrír vegna þess að náðun
var flýtt áður en rannsókn var lokið.
Upplýsingar um aldur, búsetu og fæðingarstað
voru fengnar úr þjóðskrá. Frá Hagstofu Islands
fengust upplýsingar um andlát og orsakir
andláta fram til ársloka 1984.
Dómsmálaráðuneytið veitti margvíslega
aðstoð svo sem upplýsingar um fjölda fanga
í fangelsum árið 1982, aldursdreilingu þeirra
og tilefni fangavistunar. Einnig lagði það til
sakavottorð hvers fanga, er nær frá fyrsta
dómi eða dómsátt til síðasta dómsmáls fram
til september árið 1982. Dómsmálaráðuneytið
upplýsti þá einnig að nokkrir fanganna hefðu
verið ákærðir en úrvinnslu dómstóla var ekki
lokið.
Rétt er að ítreka að vegna endurskoðunar,
er fór fram árið 1984, ná dánarskýrslur
fram til ársloka þess árs en upplýsingar frá
Dómsmálaráðuneytinu ná aðeins til september
árið 1982.
Við könnun á afbrotaferli og tegundum
afbrota var farið eftir sakaskrá hvers
fanga en í sakaskrá ríkisins eru bókaðar
niðurstöður dóma hérlendis og nú síðustu árin
einnig dóma er Islendingar hljóta á hinum
Norðurlöndunum.
Við fiokkun afbrota var stuðst við viðurkennda
fiokkun dómsmála hérlendis, samanber
dómsmálaskýrslur (1). Flokkunin réðst af
alvarlegasta dómsmáli er hver fangi hlaut
dóm fyrir á afbrotaferli sínum. Afbrotunum
var skipt í fjóra meginflokka, sá fyrsti
talinn alvarlegastur en fjórði flokkur minnst
alvarlegur.
1. Manndráp: Þar er átt við manndráp af
ásetningi og manndráp af vítaverðu gáleysi.
2. Kynferðisafbrot: Þar er átt við nauðgun eða
kynmök við böm.
3. Líkamsárás: Þar er átt við aðrar
líkamsmeiðingar en manndráp eða
kynferðisafbrot.
4. Auðgunarbrot: Þar er átt við peningafals,
skjalafals, þjófnað, gripdeildir, fjárdrátt,
fjársvik, umboðssvik, fjárkúgun og
tékkamisnotkun.
Við tölfræðilega úrvinnslu var beitt kí-kvaðrat
prófi.
NIÐURSTÖÐUR
Aldur: Meðalaldur fanganna við fyrsta
rannsóknarviðtal var 28 ár, sá yngsti var 18
ára og elsti 55 ára.