Læknablaðið - 15.12.1992, Blaðsíða 24

414
LÆKNABLAÐIÐ
Gróblöðrur úr jarðvegi geta borist ofan í
menn með menguðu vatni (7) og með illa
þvegnum ávöxtum eða grænmeti. Kattaskítur
mengar jarðveg, en skordýr og ormar geta
borið gróblöðrur (1,8). Börn að leik í mold
eða sandi geta einnig smitast á þennan hátt
(6).
Vefjablöðrusmit verður aðallega með hráu
kjöti, en einnig með illa soðnu eða steiktu
kjöti (8). Þessi smitleið er algeng í löndum þar
sem mikið er borðað af hráu eða léttsteiktu
kjöti, til dæmis í Frakklandi.
Neysla ógerilsneyddrar mjólkur og hrárra
eggja hefur einnig valdið smiti (8,9).
Aðrar sjaldgæfari smitleiðir eru blóðgjafir,
en bogfrymlar geta auðveldlega lifað í allt að
fimmtíu daga í blóðbankablóði (1,10). Einnig
getur ígræðsla líffæra valdið smiti. Þessu hefur
verið lýst í sambandi við ígræðslu hjarta og
nýrna (1,11). Hér er annaðhvort um beint smit
að ræða frá sýktum líffærum eða endurvirkjun
bogfrymla. Vinna á rannsóknarstofum með
sýkt dýr, mengaðar nálar og önnur áhöld getur
valdið smiti (12). Að lokum getur smit orðið
um fylgju til fósturs. Móðir, sem fær áunna
bogfrymlasótt á meðgöngu, smitar fóstur á
þennan hátt.
í hitabeltislöndum hafa 50-70% barna mótefni
þegar dregur að unglingsárum. Þetta smit
stendur í sambandi við leik bamanna í
mold og sandi, þar sem þau eru í snertingu
við kattaskít. Þessi smitleið er líklegast
sjaldgæf hér á landi því tíðni mótefni hjá
ungum íslenskum konum reyndist lág (3).
A Vesturlöndum er fullorðinssmit hinsvegar
algengara, það hefst á efri unglingsárum
og fjöldi einstaklinga með mótefni gegn
bogfrymlum eykst svo jafnt og þétt eftir því
sem líður á æviskeiðið. Þetta smit er frekar
tengt neyslu matvæla (6).
Einkenni: Arið 1942 lýsti Sabin fyrstur
fernunni sem einkennir meðfædda
bogfrymlasótt, það er sjónhimnubólgu,
vatnshöfði, krömpum og kölkunum í heila.
Hann benti á að þessi einkenni gætu sést
við fæðingu, en einnig vikum og jafnvel
mánuðum síðar (13).
Fósturskemmdir verða því alvarlegri þeim
mun fyrr sem fóstur sýkist á meðgöngu (14).
Hlutfall smitaðra fóstra er á hinn bóginn
hærra hjá þeim mæðrum, sem sýkjast á síðasta
þriðjungi meðgöngu, en hjá þeim sem sýkjast
á fyrsta þriðjungi (65% á móti 25%) (1,8).
Mótefni, sem myndast við frumsýkingu, veita
vörn gegn fóstursýkingum síðar (14). Tíðni
meðfæddrar bogfrymlasóttar er því tengd
algengi sjúkdómsins meðal þungaðra kvenna
(4). í París er fóstursýking algengust meðal
innflytjenda, sem hafa fáir bogfrymlamótefni,
og taka upp siði innfæddra, að borða kjötið lítt
eða ekkert eldað (6).
Rannsóknir sýna að aðeins um 40% kvenna,
sem sýkjast af bogfrymlasótt á nteðgöngu,
fæða sýkt böm (14). Skýringin gæti verið sú,
að þær mæður sem fæða ósýkt böm nái að
framleiða mótefni það fljótt og í nægu magni
til að eyða bogfrymlum úr blóði, áður en þeir
sýkja fóstrið (2).
Um það bil 70% bama með meðfædda
bogfrymlasótt eru einkennalaus við
fæðingu (1), 15% hafa svæsin einkenni
(15). Algengustu einkenni meðfæddrar
bogfrymlasóttar eru sjónhimnubólga, krampar
og kalkanir í heila. Önnur einkenni eru gula,
vatnshöfuð, hiti, lifrar- og miltisstækkun,
stækkaðir eitlar, blóðleysi, uppköst, smátt
höfuð (microcephalus), niðurgangur, ský
fyrir auga, blæðingar, lækkun líkamshita
(hypothermia), útbrot og lungnabólga (15).
Bogfrymlasýking getur einnig valdið
fyrirburafæðingu, fósturláti eða fæðingu
andvana bams (1,2,14).
Kalkanir í heila finnast í 10-15% allra bama
með meðfædda bogfrymlasótt. Hins vegar
sjást þær í 30-65% barna sem fæðast með
sjúkdómseinkenni. Kalkanirnar eru óreglulega
dreifðar um heilann, og hefur fjöldi þeirra og
stærð tilhneigingu til að aukast með aldri.
Sjónhimnubólga er að jafnaði báðum megin
og oftast í sjónudíl (macula) (1,6).
Stúlkurnar, sem kynntar eru, höfðu báðar
merki sjónhimnubólgu. Sú fyrri hafði
fyrirferðir aftarlega í báðum augum og var
blind, en sú síðari hafði ör í öðrum sjónudíl.
Báðar höfðu dreifðar kalkanir í heila. Önnur
er með smátt höfuð og hin flogaveik.
Greining: Greiningu er ekki hægt að byggja
eingöngu á klínískum einkennum. því að
aðrir sýklar, svo sem syphilis, rubella,
cytomegaloveira og herpes (STORCH) geta
valdið meðfæddum sýkingum með svipuðum
einkennum. Mótefnamælingar