Læknablaðið - 15.12.1992, Blaðsíða 47

LÆKNABLAÐIÐ
437
háskólagráða á þessu sviði skilyrði til ýmissa
starfa lækna (6).
I Bandaríkjunum eru nú 24 háskólar þar sem
heilbrigðisfræði er kennd til meistara- og
doktorsgráðu. Margar stéttir aðrar en læknar
leggja stund á þessa grein í Bandaríkjunum
og er löng hefð fyrir því, gagnstætt því sem
gerðist í Bretlandi.
Til að byrja með var ekki útséð um hvort
heilbrigðisfræðin hafnaði sem vísindagrein
innan læknisfræðinnar í Bandaríkjunum.
Einnig efaðist Chadwick um að óhætt væri
að fá Iæknum þetta hlutverk í hendur vegna
áhugaleysis þeirra á heilsuvernd og þróun
heilsufarsmála (7). Fyrstu forvígismenn
heilbrigðisfræðinnar í Bandaríkjunum voru
ekki læknar. Þeirri þróun var nýlega lýst í
grein í Journal of Public Health Medicine (6).
A meginlandi Evrópu var heilbrigðisfræðin
jafnvel enn fyrr á ferðinni en í engilsaxnesku
löndunum og þá undir heitinu heilsufræði
(hygiene). Þar átti læknisfræðin ótvírætt
ríkastan þátt í þróun greinarinnar frá byrjun.
Heilsufræðin var kennd læknisefnum í flestum
læknaskólum fyrir aldamót. Fyrsta sérstaka
prófessorsembættið í greininni var stofnað
við læknaskólann í Miinchen árið 1865 (7).
Heilsufræði var kennd við Oslóarháskóla allt
frá árinu 1824, fyrst í tengslum við lyfjafræði
og eiturefnafræði og síðar (1891) í tengslum
við bakteríufræði. Sérstök kennslustaða komst
á fót árið 1931.
HEILBRIGÐISFRÆÐIN HÉR Á LANDI
Hér á landi hófst kennsla í almennri
heilbrigðisfræði eftir að gefin voru fyrirmæli
um læknakennslu árið 1862 (1). Hún var því
kennd læknaefnum áður en Læknaskólinn var
stofnaður árið 1876.
Prófessorsembætti í heilbrigðisfræði, líffæra-
og lífeðlisfræði var stofnað við læknadeild
Háskóla Islands við stofnun hans árið 1911.
Sérstök kennslustaða í heilbrigðisfræði var
stofnuð með lögum nr. 9, 24. janúar 1945.
Fyrsti prófessorinn, Guðmundur Hannesson,
var um áratuga skeið einn ötulasti hvatamaður
um þær framfarir, sem væru til þess fallnar
að bæta heilsufarið. Skrif Guðmundar um
heilbrigðismál voru mikil að vöxtum og
hann skrifaði um hvaðeina sem sneri að
lífsháttum og lífemi manna og um framfarir
til almenningsheilla í þjóðfélaginu.
Guðmundur hafði mikil áhrif á nemendur
sína og til hans má rekja ýmsar framfarir
í heilsuvemdarmálum (8). Hann skipulagði
það form heilbrigðisskýrslna héraðslækna
sem var við lýði frá árinu 1927. Ekki er mér
kunnugt um margt, sem Guðmundur ritaði
af kennsluefni fyrir læknaefni. Ef til vill leit
hann fremur á sig sem »practicus« í greininni
heldur en fræðimann eða háskólakennara.
Árið 1924 kom út rit sem nefndist
Heilbrigðisstörf og Heilbrigqjsskýrslur -
Nokkrar leiðheiningar (5). I ritinu, sem
ætlað er læknum, er meðal annars kafli
um læknisstörf í þágu heilbrigði. Varla
er hægt að mæla skýrara máli um tilgang
heilbrigðisfræðinnar og grundvöll hennar,
heldur en þar er gert. Þar segir meðal annars
uin heilbrigðiseftirlit lækna:
»Allur almenningur mun líta svo á, að lœknum
beri aðallega að starfa að því, að »lœkna«
sjúka, og að það sé ekki til þess takandi, þó
lœknir sé aðgerðalaus, þegar enginn »vitjar«
lians til sjúklinga. Jafnvel lœknum hcettir til
að líta eins á þetta. Pessi skoðun er röng
og úrelt. E.t.v. eru lœkningar ennþá taldar
aðalstaif lceknisins, en á hitt er þó lögð
engu minni áltersla, að Itann efli heilbrigði
almennings og verji hann öllum veikindum,
að svo miklu leyti, sem unnt er. Allt bendir
til þess, að smám saman verði þetta talin
aðalskylda lœknis og aðalstaif, þó hitt verði
eftir sem áður nauðsynlegt, þ.e. að lcekna
sjúka eða lina þjáningar þeirra«.
I bókinni Faraldsfrceði og heilsuvernd, sem
kom út árið 1989, er vitnað til þessara orða
og um þau segir höfundurinn, prófessor
Hrafn Tulinius.: »Þessi tilvitnun sýnir, að
sú hugsun er ekki ný, að heilsuvernd sé
e.t.v. það þýðingarmesta í heilbrigðismálum.
Heilbrigðisfrceði fjallar um heilsuvernd.
Faraldsfrœði fjallar um orsakir sjúkdóma«
(1).
Þá segir meðal annars í riti prófessors
Guðmundar um gerð heilbrigðisskýrslna:
»Lœknum er trúað fyrir því, flestum framar,
að vaka yfir heilbrigðishögum þjóðarinnar og
starfa að því, að hver kynslóð fæðist og lifi
svo hraust og heilbrigð á sál og líkama, sem
frekast er unnt.«