Læknablaðið - 15.12.1992, Blaðsíða 42

432
LÆKNABLAÐIÐ
notuð til að hafa áhrif á hegðun og
tilfinningatruflanir, sérstaklega hjá bömum
sem fá reiðisprengingar og missa stjóm á
skapi sínu af minnsta tilefni. Rannsóknir frá
árunum 1976, 1978 og 1979 hafa bent til
að bæði skemmri og lengri notkun þessara
lyfja getur haft áhrif á námsárangur og dregið
úr vitsmunagetu bama, þannig að eindregið
er mælt með að nota þessi lyf eingöngu
þegar um krampaveiki er að ræða (1).
Carbamazepinum (Tegretol) hefur þó meiri
nýtingu, en það hefur verið notað jafnframt
við tíðum skapgerðarsveiflum og þunglyndi
og mígreni. Varðandi þennan lyfjahóp er
mikilvægt að fylgjast með magni lyfsins í
blóði og meta lyfjaskammt út frá því. Þrátt
fyrir að heilalínurit sé óeðlilegt er það eitt
ekki talin nægjanleg ástæða fyrir lyfjagjöf
gegn krömpum.
Kvíðastillandi og róandi lyf: Fáar rannsóknir
hafa verið gerðar á áhrifum þessara lyfja á
böm. Róandi lyfjum má aðallega skipta í
þrjá hópa: 1) Lyf sem hafa róandi áhrif á
miðtaugakerfi. 2) Lyf sem hafa róandi áhrif
á sérstök svæði miðtaugakerfis. 3) Lyf sem
hafa anti-kolinergísk áhrif.
1) í fyrsta hópnum eru lyf sem hafa yfirleitt
sljóvgandi áhrif á miðtaugakerfið eins og til
dæmis barbítúröt. Allar líkur eru á að þessi
lyf/efni stuðli að því að böm og unglingar
sem nota þau verði meira trufluð og rugluð en
þau voru fyrir (15).
2) Ekki er fyllilega ljóst hvemig þau lyf sem
hafa letjandi áhrif á miðtaugakerfið verka, en
álitið er að til séu sérstakir móttökuhvatar
(reseptorar) í miðtaugakerfi sem þessi lyf
hafi áhrif á. Aðalverkun þessara lyfja eru
kvíðastillandi áhrif hjá fullorðnum. Þau hafa
vanalega lítil eituráhrif en eru sjaldan áhrifarík
til að draga úr kvíða hjá bömum. Auk þess
geta þau valdið ýmsum hliðarverkunum eins
og til dæmis truflað einbeitingu og skapað
óróleika.
3) Svokölluð anti-kolinergísk lyf eru vanalega
notuð fyrir börn yngri en fimm ára til að róa
þau. Vanalega er um að ræða litla skammta,
oft vegna svefnerfiðleika barna og eitt
af algengustu lyfjunum í þessum hópi er
Promethazinum (Phenergan) sem er einna
oftast í notkun hjá bama- og heimilislæknum.
Lithium Citras, sem er náttúrulegt
salt, hefur verið notað í vaxandi mæli
undanfarin ár, sérstaklega fyrir unglinga
sem hafa persónuleikavandamál og eru
sveifiukenndir í skapi og fá tíð reiðiköst
(17-20). Lithium hefur verið notað við
þunglyndissveiflusjúkdómi hjá fullorðnum
og unglingum og hefur sérstakelga verið
notað til að fyrirbyggja geðsveiflur þar sem
depurð skiptist á við ofvirkni. Lyfjaskammtur
er aukinn smátt og smátt og reglulega er mælt
Lithiummagn í blóði til að stilla skammta eftir
niðurstöðum mælinga. Meðallyfjaskammtur er
1000 mg/dag (900-1200 mg/dag) í tveimur til
þremur skömmtum. Æskileg meðferðaráhrif í
lækningaskyni fást ef Lithiumþéttni í blóði er
0,6-0,1 meq/L (19).
Við ákvörðun geðlyfjagjafar fyrir böm
og unglinga er mikilvægt að geðlyfjagjöf
tengist réttri sjúkdómsgreiningu og að
lyfjameðferð sé metin samhliða öðrum
meðferðaraðferðum sem koma til greina, eins
og til dæmis sállækningameðferð, hópmeðferð,
atferlismeðferð, fjölskyldumeðferð eða
sjúkrahúsinnlögn. Gagnlegt er jafnframt
meðan á lyfjagjöf stendur að nota svokallaða
matsskala fyrir og eftir lyfjagjöf til að meta
nánar árangur lyfjagjafar (1,15). Þegar þessir
skalar eru notaðir er nauðsynlegt að þeir séu
notaðir af kennara, foreldrum og lækni eða
þeim sem annast bamið og á sem flestum
stöðum þar sem bamið er, því böm og
unglingar geta haft mismunandi einkenni eftir
mismunandi kringumstæðum og aðstæðum.
Vanalega er gagnlegt að nota þessa skala í
stuttan tíma, til dæmis tvisvar sinnum á dag
í viku eða þrjá daga og endurmeta síðan
ástandið aftur eftir einn eða þrjá mánuði og
síðan þegar lyfjagjöf lýkur.
HEIMILDIR
1. Magda Campbell, Spencer EK. Psychopharmacology
in Child and Adolescent Psychiatry: A Review of the
past five years. J Am Acad Child Psychiatry 1988;
27(3); 269-79.
2. Rapoport JL, Buchsbaum MS, Zahn TP, et al.
Dextroamphetamine: Cognitive and behavioral effects
in normal prepubertal boys. Science 1978; 199; 560-
3.
3. Mattes J, Gittelman R. Growth of hyperactive
children on maintenance methylphenidate. Arch Gen
Psychiatry 1983; 40: 317-21.
4. Sprague RL, Sleator EK. Methylphenidate in
hyperkinetic children: Diferences in dose effects on
leaming and social behavior. Science 1977; 198:
1274-6.
5. Sprague RL, Christensen DE, Werry JS. Experimental
psychology and stimulant drugs. In: Conners CK,