Læknablaðið - 15.12.1992, Blaðsíða 39

LÆKNABLAÐIÐ 1992; 78: 429-33
429
Helga Hannesdóttir
GEÐLYFJAMEÐFERÐ BARNA OG UNGLINGA:
Yfirlitsgrein
SAGA
Síðastliðin 30 ár hafa geðlyf verið notuð
til að hafa áhrif á atferli og tilfinningalíf,
bæði hjá bömum og fullorðnum. Geðlyf fyrir
fullorðna hafa verið notuð í mun lengri tíma.
I bama- og unglingageðlækningum er hlutverk
bamageðlæknis að greina vandamál eftir sögu,
skoðun og rannsóknamiðurstöðum. Síðan
er reynt að meta hvaða meðferð hentar best
eftir einkennum, þroska, greindarfari bams
og fjölskylduaðstæðum. Jafnframt þarf að
kanna hæfni sjúklings til þess að gangast
undir, annað hvort sállækningameðferð
eða lyfjameðferð. Við matið er mikilvægt
að líta ekki fram hjá meginorsakavaldi
að vandamálum eins og til dæmis
lífefnafræðilegum eða lífeðlisfræðilegum
afbrigðilegheitum. I bamageðlækningum er
oft talað meira um óæskilega hegðun eða
lélega aðlögunarhæfileika hjá bami vegna
áhrifa umhverfis eða foreldra, þannig að
rætur sjúkleikans liggja bæði hjá bömum,
foreldrum og í umhverfinu. Algengt er
því, að bömum og unglingum sé gefið lyf
vegna atferliseinkenna þeirra. í flestöllum
tilfellum nægir hinsvegar ekki einungis
lyfjagjöf heldur verður jafnframt að beita
annarri meðferð. Notkun geðlyfja fyrir
böm og unglinga hefur takmarkast þó
nokkuð við eirðarleysiseinkenni, alvarleg
hegðunarvandamál, minni háttar heilaskaða
(misþroskaeinkenni), þunglyndi og einhverfu
eða geðklofaeinkenni og einnig vangefni
(1). Notkun þríhringlaga geðdeyfðarlyfja
fyrir böm og unglinga hefur verið talsverð á
undanfömum árum í sambandi við rúmmigu
(funktional enuresis) og einnig í sambandi við
svefnörðugleika.
Með meiri áherslu á rétta og nákvæma
sjúkdómsgreiningu og nákvæmari flokkun
sjúkdómseinkenna á undanfömum árum hafa
geðlyf fyrir böm og unglinga hlotið aukna
athygli. Aberandi er í læknisfræðitímaritum
síðustu ára, að þar birtast í auknum mæli
greinar um afbrigðilega lífefnafræði heilans,
nákvæmar sjúkdómsgreiningar og geðlyfjagjöf
bæði hvað varðar böm og fullorðna. Nýlega
hefur auk þess verið lögð vaxandi áhersla á
mismunandi hvata- (enzym) viðbrögð í heila
sem stjórna efnaskiptum líkamans, sem enn
fremur hefur haft áhrif á geðlyfjagjöf vegna
afbrigðilegra einkenna. Æskilegt er að gefa
bömum og unglingum ekki geðlyf strax í
upphafi rannsóknar heldur að lokinni þriggja
til fjögurra vikna læknisfræðilegri athugun
(1). Jafnframt er æskilegt að geðlyfjagjöf fyrir
böm og unglinga vari ekki lengur en í þrjá
til sex mánuði, en að þeim tíma liðnum er
talið æskilegt að hætta lyfjagjöf og endurmeta
ástand sjúklings án lyfjagjafar um nokkurn
tíma áður en frekari lyfjagjöf er ákveðin (1).
Mikilvægt er að hafa nákvæmar upplýsingar
um þyngd og aldur viðkomandi bams/unglings
og miða skammtastærð við þyngd og skipta
lyfjagjöfum upp í tvo til þrjá lyfjaskammta
á dag að jafnaði en þetta getur þó verið
mismunandi eftir lyfjaflokkum (1). Hafa
ber hugfast að talsverður mismunur er á
niðurbrotshraða flestra lyfja milli bama
og fullorðinna og svörun getur því verið
frábrugðin hjá bömum, þrátt fyrir að tekið sé
tillit til skammtastærða. Einnig geta lyfjaáhrif
verið öðruvísi hjá bömum en fullorðnum,
nefna má sem dæmi áhrif örvandi lyfja, sem
verka róandi á börn en örvandi á fullorðna.
Við mat á ákvörðun um lyfjagjöf er
nauðsynlegt að gera sér vel grein fyrir lengri
tíma áhrifum þess sjúkdóms sem sjúklingur
þjáist af og þarf að meðhöndla. Einnig hvaða
áhætta er tekin með því að gefa bami eða
unglingi geðlyf og hvaða áhætta er tekin ef
geðlyf eru ekki notuð, sé vitað að geðlyfjagjöf
beri árangur.