Læknablaðið - 15.12.1992, Blaðsíða 41

LÆKNABLAÐIÐ
431
hjá bömum og unglingum, ef um er að ræða
svefntruflanir á þriðja og fjórða stigi svefns
sem leiða til martraða og svefngöngu (9).
Ymis svefnlyf hafa einnig verið notuð hjá
bömum tímabilsbundið vegna erfiðleika við
að sofna, en atferlismeðferð gefur vanalega
mun betri árangur þegar litið er til lengri tíma.
Lyfjagjöf varir að jafnaði f þrjá til sex mánuði
og ætti einungis að vera notuð samhliða
sállækningameðferð og ráðgjöf (1).
I tengslum við mat á þunglyndiseinkennum
hjá bömum og unglingum hafa verið hannaðir
allmargir viðmiðunarskalar á undanfömum
árum og eru þeir flestir hver öðrum líkir
(10,11). Vanlíðan er aðaleinkenni á þessum
skölum en auk þess eru fjögur eða fimm
önnur einkenni af átta mögulegum sem eru
eftirfarandi: Lystarleysi, svefntruflanir, þreyta,
úthaldsleysi, eirðarleysi, skortur á ánægju,
mikil sektarkennd, einbeitingarerfiðleikar og
sjálfsvígshugsanir eða hugleiðingar. Ef böm
hafa haft áðumefnd fimm einkenni í lengri
tíma en fjórar vikur er lyfjagjöf talin ráðleg,
ásamt sállækningarviðtölum.
Sterk geðlyf (neuroleptica): Fá börn sem
nota sterk geðlyf em raunverulega geðveik
eða psykótísk. Notagildi þessara lyfja í
barnaeinhverfu hefur verið takmarkað en þó
aðallega við ákveðin einkenni, meðal annars
til þess að reyna að framkalla getu hjá bami
eins og til dæmis tal sem er ekki til staðar án
lyfja, en lyf geta haft áhrif á að örva bam til
að tala (12). Sterk geðlyf geta haft áhrif á að
gera óeðlilega hegðun eðlilega.
Lyfjarannsakendur (1,12,13) álíta að frekari
rannsóknir þurfi að framkvæma á sterkum
geðlyfjum til þess að öllum spumingum sé
svarað um notagildi þeirra og lengri tíma
áhrif og aukaverkanir. Lyf úr þessum hópi
hafa einkum verið notuð til að róa böm og
draga úr kvíðaeinkennum. Stærsti hópur
bama á stofnunum, sem eru á sterkum
geðlyfjum, eru vangefin (1). Það lyf sem
oftast er notað er Thioridazinum (Melleril)
og er lyfjaskammtur að jafnaði 10-200
mg/dag. Melleril hefur jafnframt verið notað
af bamalæknum til þess að róa komaböm
og forskólaböm sem haldin eru almennum
óróleika og svefntruflunum allt upp að
fimm til sex ára aldri. I slíkum tilfellum
er vanalega um skammtímalyfjagjafir að
ræða, sem er þó umdeilt vegna hliðarverkana
sterkra geðlyfja, það er að segja seinkomin
hreyfitruflun (Tardive Dyskinesia). Notagildi
sterkra geðlyfja er ótvírætt til dæmis við
Tourette-sjúkdómi. Það er alvarlegur tauga- og
kækjasjúkdómur hjá bömum, sem Haloperidol
(Bútýrófenon-afbrigði) hefur einkum verið
gefið við (13,14).
Sterk geðlyf hafa sömuleiðis verið notuð í
litlum skömmtum við eirðarleysiseinkennum
hjá bömum, sérstaklega ef örvandi lyf verka
ekki eða æskilegt þykir að hvfla böm á
örvandi lyfjum eftir langvarandi notkun þeirra.
Það lyf sem sérstaklega hefur verið notað er
Haloperidol og er lyfjaskammtur að jafnaði
0,02 mg/kg/dag (13).
Aður en böm em sett á sterk geðlyf er
nauðsynlegt að framkvæma blóðrannsókn
og kanna starfsemi lifrar fyrir lyíj'agjöf
(15). Ahrif sterkra geðlyfja á vitsmunagetu
bama er óljós, en sumir rannsakendur hafa
talið að þau geti sljóvgað börn, sérstaklega
í stórum skömmtum og jafnvel stuðlað að
minniháttar minnistmflunum, tímabilsbundið
meðan á lyfjagjöf stendur (1,12). Notkun
sterkra geðlyfja á sjúkradeildum í
bráðaatferliserfiðleikum er nokkuð almenn
í flestum löndum, þótt böm séu ekki með
alvarlegan geðsjúkdóm. Að vísu telja sumir
það umdeilanlegt, þar sem æskilegra sé
að róa böm með þjálfuðu starfsliði og
hjúkrunaraðferðum, en sá mannafli er
því miður ekki alltaf fyrir hendi á öllum
stofnunum á öllum tímum. Þannig er oft
gripið til þessara lyfjagjafa til að róa bömin
og aðstoða starfsfólk á sjúkradeildum og eins
til að vemda aðra sjúklinga á sjúkradeildum
og hjálpa fjölskyldum þeirra til að auðvelda
fjölskyldulíf og skólagöngu barnanna.
Rannsóknir hafa sýnt, að börn sem koma
frá erfiðum heimilisaðstæðum og eiga við
alvarleg samskiptavandamál að stríða heima
við foreldra og systkini, þurfa vanalega stærri
lyfjaskammt en hin sem koma frá heilbrigðari
heimilum og fjölskyldulífi þegar þau eru
vistuð á stofnunum (13).
Krampalyf: Þessi lyf em vanalega notuð
til þess að koma í veg fyrir krampa eða
flogaveiki og eru nánast eingöngu ráðlögð
í slíkum tilfellum. í þessum lyfjahópi eru
algengust Carbamazepinum (Tegretol),
Phenytoinum (Phenytoin) og Phenobarbitalum
(Phenemal). Aður fyrr voru þessi lyf