Læknablaðið - 15.05.1997, Page 31

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
309
Samráð í heilbrigðisþjónustu
Heimspekilegur inngangur að málþingi
Siðaráðs landlæknis
Vilhjálmur Árnason
Joint decision-making in healt care
Arnason V
Læknablaðið 1997; 83; 309-15
Þegar litið er á þær tillögur sem eru til um-
ræðu á þessu málþingi (1) stingur í augu hve
hugmyndir um sjálfræði og sjálfsákvörðunar-
rétt sjúklinga fá þar mikið rými. Raunar má
segja að þessar hugmyndir gangi eins og rauður
þráður gegnum plöggin þrjú og myndi annan
meginþáttinn í þeim siðfræðilega kjarna sem í
þeim felst. Hinn meginþátturinn er umhyggja
fyrir velferð þess fólks sem þiggur heilbrigðis-
þjónustu eða tekur þátt í læknisfræðilegum
rannsóknum. Þessir tveir þættir, virðing fyrir
sjálfræði skjólstæðings og umhyggja fyrir vel-
ferð hans, eru samofnir í því sem ég hef nefnt
virðingu fyrir sjúklingnum sem manneskju og
tel að eigi að liggja heilbrigðisþjónustu og
rannsóknum á fólki til grundvallar. Að mínu
mati getur þessi siðferðilega krafa best tryggt
það að jafnan sé unnið með hagsmuni sjúklinga
að leiðarljósi (2).
Það er að sjálfsögðu ekkert nýtt að talað sé
um að fagfólki í heilbrigðisþjónustu beri að
tryggja bestu hagsmuni sjúklings. í læknaeiði
Hippókratesar standa til dæmis eftirfarandi
Frá Heimspekistofnun, Aðalbyggingu Háskóla íslands v/
Suðurgötu. Höfundur er dósent í heimspeki. Greinin er
byggð á erindi sem var haldið á málþingi Siðaráðs land-
laeknis i Norræna húsinu 22.2.1996.
Lykilorð: læknisfræðileg siðfræði, samráð, samskipti fag-
fólks og sjúklinga, upplýsta samþykki, hagsmunirsjúklinga.
Keywords: joint decision-making, patient-professional int-
eraction, informed consent, patients'interests.
setningar sem orða þessa hugsun á hnitmiðað-
an hátt: „Þœr einar fyrirskipanir mun ég gjöra
er séu sjúklingum mínum til gagns og nytsemd-
ar, eftir því sem þekking mín og dómgreindfœr
frekast ráðið. Forðast mun ég að aðhafast
nokkuð illt eða óréttlátt gagnvart þeim“{3).
Það er vel þess virði að staldra örlítið við
þessar setningar. Fyrsta setningin kemur orð-
um að því siðalögmáli sem á íslensku er yfirleitt
kennt við velgjörð, það er að læknirinn geri
það eitt sem er sjúklingnum til góðs, honum
„til gagns og nytsemdar“ (3). Síðari málsgrein-
in setur hins vegar fram þá reglu sem lengst af
var lögð til grundvallar í siðfræði heilbrigðis-
greina og heitir á latínu primum non nocere,
eða umfram allt skaðið ekki, eins og útleggja
mætti það á íslensku.
I siðfræðilegri greiningu er þessi skaðleysis-
regla oft flokkuð sem hluti af velgjörðarregl-
unni. Þannig heldur siðfræðingurinn William
Frankena því fram að greina megi velgjörðar-
regluna í fernt (4);
1. Að valda tjóni eða skaða
2. Að koma í veg fyrir tjón eða skaða
3. Að bæta tjón eða skaða
4. Að gera og efla hið góða
Þegar Hippókrates mælist til að menn geri
það eitt sem er sjúklingum til gagns eða nyt-
semdar gæti hann átt við alla liði þessarar
greiningar, en hann hnykkir síðan sérstaklega
á þeim fyrsta og mikilvægasta: „Forðast mun
ég að aðhafast nokkuð illt eða óréttlátt gagnvart
þeim" (3). Héreru hagsmunirsjúklingssannar-
lega hafðir að leiðarljósi. En það sem er athygl-
isverðast í þessum kafla úr Hippókratesareiðn-
um er setningin sem tengir saman siðareglurn-
ar tvær og hljómar svo „...... eftir því sem
þekking mín og dómgreind fœr frekast ráðið"
(3). Við fyrstu sýn virðist þessi setning yfir-