Læknablaðið - 15.02.1999, Síða 30

126
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
Nýleg tækni hefur auðveldað greiningu líf-
fræðilegs getuleysis (6). Um er að ræða litla
tölvu (RigiScan) sem fest er við lærið meðan
sjúklingurinn sefur. Tvær lykkjur sem tengdar
eru við liminn greina allar breytingar á stærð
og stífni í draumsvefni. Réttmæti (validity)
þessarar tækni hefur verið kannað með því að
bera niðurstöðumar saman við klíníska skoðun
á svefnrannsóknarstofu (7,8). Réttmæti spurn-
inga af þeim toga sem oft eru notaðar til að
greina getuleysi í rannsóknum og í klínískum
viðtölum hefur hins vegar sjaldan verið kann-
að.
Nýleg rannsókn þar sem spurningar voru
bornar saman við RigiScan mælingar benti til
þess að greina mætti getuleysi af líffræðilegum
toga með hjálp spurningalista í um það bil átta
tilfellum af 10 hjá mönnum sem ekki vom
þunglyndir, það er svöruðu spurningunni hef-
urðu verið óvenju þunglyndur uppá síðkastið,
neitandi (5). Þetta þýðir með öðrum orðum að
næmi (sensitivity) greiningar á líffræðilegri
kyngetu með hjálp spurninga hafi í besta falli
verið 80%. Ef ekki var tekið tillit til þunglyndis
var næmi mælingarinnar nokkuð lægra eða
tæplega 70%. I engu tilviki var líffræðilega
getulaus maður ranglega greindur, sem þýðir
að sértækni (specificity) mælingarinnar reynd-
ist vera 100%.
Við þessar mælingar vom notaðar þrjár
spurningar þar sem spurt var um limstífni við
a) kynlífsathafnir, b) þegar menn vakna með
stand og c) limstífni af öðrum toga. Skilgrein-
ingin á líffræðilegri getu samkvæmt spurninga-
listanum var, að limurinn væri oftast nœgjan-
lega stífur til að hafa samfarir í að minnsta
kosti einni af þessum þremur kringumstæðum
(1,5). Það er vel mögulegt að næmi og sértækni
spurninga af þessu tagi sé háð aldri. Því ber að
varast að yfirfæra þessar niðurstöður gagnrýni-
laust yfir á eldri menn þar sem aldursdreifingin
í tilraunahópnum var breið.
Að sjálfsögðu geta aðrar ástæður en líffræði-
legar verið undirrót þess að limurinn gagnist
ekki í samförum, meðal annars sálrænar höml-
ur og félagslegar og trúarlegar ástæður. Þá er
gjarnan talað um ristruflanir af sálfræðilegum
toga. Þó að þessi skipting sé stundum vafasöm
þar sem vandamálin geta skarast er hún nothæf
í klínísku starfi. Víða uin lönd hefur raunin
orðið sú að sálfræðingar og geðlæknar, sem
hafa sérhæft sig í kynlífsmeðferð, meðhöndla
sjúklinga með ristruflanir af sálrænum toga, en
þvagfærasérfræðingar og innkirtlafræðingar
sjá um meðhöndlun ristruflana af líffræðileg-
um toga. Mikilvægt er að náið samband og
traust ríki milli þessara aðila og að hver um sig
hafi faglegt innsæi til að vísa frá sér þeim
vandamálum sem aðrir eru betur fallnir til að
leysa.
Kynlíf eldri karla
I nýlegum rannsóknum, sem gerðar voru á
kynlífi sænskra karla á aldrinum 50-80 ára, var
notast við spumingalistann sem áður var
nefndur til að meta ristruflanir. Þar kom meðal
annars í ljós að líffræðilegt getuleysi (sjá skil-
greiningu hér að framan) jókst hratt upp úr
sextugu. Aðeins 3% karla á aldrinum 50-60 ára
áttu við þetta vandamál að glíma á meðan
fjórði hver maður á aldrinum 60-70 ára og ann-
ar hver á aldrinum 70-80 ára var líffræðilega
getulaus (1). Líta ber á þessar niðurstöður í
ljósi þess að næmi mælingarinnar er í besta
falli 80% svo gera má ráð fyrir að í það minnsta
tveir af 10 þeirra sem greindust líffræðilega
getulausir séu það ekki. Einnig ber að hafa í
huga að aðeins var spurt um meðferð við þung-
lyndi í þessari rannsókn svo ekki var unnt að
leiðrétta niðurstöðumar til að gera ráð fyrir
þeim áhrifum sem annað þunglyndi kynni að
hafa haft á næmi mælingarinnar. Þar að auki er
ekki hægt að útiloka að aukinn aldur geti haft
áhrif á næmið. Engu að síður er ljóst að getu-
leysi af líffræðilegum toga var algengt eftir
sextugt. Margir eldri karlmenn í rannsókninni
voru kynferðislega virkir. í aldurshópnum 70-
80 ára fengu rúmlega fjórir af 10 fullnægingu
að minnsta kosti einu sinni í mánuði en nokkuð
færri, eða þrír af 10, höfðu samfarir það oft (1).
Áhrif getuleysis á lífsgæði
í aldurshópnum 70-80 ára, töldu þrír af 10 að
kynlíf væri mikilvægt eða mjög mikilvægt fyrir
almenna vellíðan þeirra. Að sjálfsögðu jókst
mikilvægi kynlífs með lægri aldri og í aldurs-
hópnum 50-60 ára töldu átta af 10 að kynlífið
væri mikilvægt eða mjög mikilvægt fyrir al-
menn lífsgæði (quality of life/well-being) (1).
Væru karlmennirnir getulausir skipti engu máli
hvaða orsakað hafði getuleysið. Þeir sem orðið
höfðu getulausir vegna meðferðar við stað-
bundnu krabbameini í blöðruhálsi voru alveg
jafn líklegir til að líða vegna þess og hinir sem
voru getulausir af öðrum orsökum (9,10).
I sænsku rannsóknunum var beint samband á