Læknablaðið - 15.02.1999, Blaðsíða 93

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
179
íðorðasafn lækna 108
íhlutun
Asmundur Brekkan hafði
samband vegna texta sem
hann var að vinna við og þar
sem fyrir kom hugtakið
„interventional radiology".
Enska nafnorðið intervention
er komið út latínu þar sem
sögnin intervenire merkir að
komast á milli. I Ensk-ís-
lenskri orðabók Arnar og Ör-
lygs er enska sögnin inter-
vene: 1. koma á milli, vera á
milli. 2. blanda sér í mál, sker-
ast í leikinn, ganga á milli,
reyna að koma á sœttum. 1
texta Ásmundar virtist þýð-
ingin á sögninni intervene að
skerast í leikinn eiga best
við, en í íslensku orðtakasafni
Halldórs Halldórssonar er ein-
göngu gefin merkingin: hlut-
ast til um mál í því skyni að
binda endi á það. I íslenskum
orðatiltækjum Jóns G. Frið-
jónssonar eru hins vegar tvær
merkingar: taka í taumana,
hafa afskipti af e-u með af-
gerandi hætti. Blæbrigðin eru
því allt frá því að stöðva al-
veg, eins og þegar hestur er
stöðvaður með því að grípa
ákveðið í taumana, yfir í það
að grípa afgerandi inn í ein-
hverja atburðarás, án þess
endilega að stöðva hana.
Ný tækni og nýjar aðferðir í
röntgenfræði hafa gert það að
verkunr að ekki er lengur ein-
göngu um „hlutlausar rann-
sóknir“ að ræða, röntgenlækn-
irinn er einnig farinn að grípa
beint inn í atburðarás og hlut-
ast til um meðferð sjúkdóms-
breytinga með aðgerðum sín-
um. Það er þessi tegund rönt-
genfræði sem nefna má inter-
ventional radiology. íðorða-
safn lækna tilgreinir þýðing-
una inngrip fyrir interven-
tion, en Orðanefndin hefur
síðan einnig lagt fram heitið
íhlutun. sem bæta þarf inn í
viðkomandi hefti (H-K).
Ihlutunarröntgenfræði er
ekki beinlínis lipurt heiti, en
það er þó ekki lengra en hið
erlenda, hvort heldur er í stöf-
um eða atkvæðum talið.
Surfactant
Á gömlum og snjáðum
minnismiða fann undirritaður
hugmynd að íslensku heiti á
því efni eða þeim efnaflokki
sem surfactant nefnist. Hug-
myndin er sennilega frá Sig-
urði V. Sigurjónssyni röntgen-
lækni komin og vildi hann
bæta um betur vegna þeirra
þýðinga sem er að finna í Ið-
orðasafni lækna: 1. yfirborðs-
virkt efni, 2. lungnablöðru-
seyti. 1 Orðabók Arnar og Ör-
lygs finnst orðasambandið
surface-active agent. íslensk
þýðing er ekki gefin heldur
lýsing: yfirborðsvirkt efnasam-
band sem minnkar yfirborðs-
spennu vatnslausnar eða
spennu í snertifleti lausnar við
annan vökvafasa. Eitt helsta
efnið af þessu tagi er framleitt
í lungnablöðrum mannsins,
myndar þar einfalt lag (mono-
layer) á yfirborði lungna-
blöðruþekjunnar og dregur úr
yfirborðsspennu lungna-
blöðruvökva. Þegar þetta efni
er til staðar opnast blöðrurnar
auðveldlega við innöndun þó
þær falli saman eftir útöndun.
Skortur á þessu náttúrulega
efni kemur fyrir hjá fyrirbur-
um, en tilbúin yfirborðsvirk
efnasambönd eru nú koinin í
notkun við öndunarmeðferð og
hafa ætíð verið nefnd „sörf-
aktant“ á slangurmálinu. Hug-
mynd Sigurðar er sáraeinföld,
að tekið verði
upp heitið
spennuleysir.
Engin ástæða
er til þess að
reyna að betrumbæta það, en
lýst er eftir athugasemdum
eða öðrum hugmyndum.
Perfusionist
Viktor Magnússon hafði
samband fyrir nokkru síðan
og óskaði eftir aðstoð við að
finna heiti á starfsgrein sína.
Á ensku er notað starfsheitið
perfusionist, en íslenskt heiti
hefur ekki fengist. Viktor hef-
ur grunnmenntun í rafeinda-
fræði og vinnur við daglegan
rekstur hjarta- og lungnavélar,
ósæðardælu og blóðflæði-
mælingar í tengslum við
hjartaskurðlækningar. Sam-
starfsmaður hans hefur hins
vegar grunnmentun í meina-
tækni. Perfusion er skilgreind
sem heilbrigðistengd starfs-
grein á þann veg að hún fáist
við notkun tœkjabúnaðar til
að leiða blóð og súrefnismetta
það utan líkama sjúklings.
Perfusionist er síðan starfs-
maður sem hefur frœðilega,
tœknilega eða klíníska undir-
stöðu og þjálfun til þess að
stjórna þeim búnaði, sem
tímabundið viðheldur blóð-
flœði utan Itkama sjúklings
meðan á lœknisfrœðilegri að-
gerð stendur. í uppkasti því
að starfslýsingu, sem Viktor
afhenti undirrituðum, er gert
ráð fyrir grunnnámi í meina-
tækni, tæknifræði, verkfræði,
hjúkrunarfræði, eða læknis-
fræði og síðan tveggja ára
bóklegu og verklegu sérnámi.
Framltald í nœsta blaði.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)