Dagblaðið Vísir - DV - 01.06.2007, Blaðsíða 37

DV Helgarblað FÖSTudagur 1. júní 2007 37
FLÚÐI FRJÁLSHYGGJUNA
Ellert B. Schram á fjölbreyttan feril að baki.
Hann hefur skarað fram úr á fleiri en einu sviði.
Maðurinn, sem er fæddur 1939, átti líklega síst von
á því að hann settist á þing fyrir Samfylkinguna í
alþingiskosningum 2007. Jaxlinum úr frægu sigurliði
KR, vonarstjörnunni úr Sjálfstæðisflokknum frá því
upp úr 1970, ritstjóranum, þjóðmálarýninum og
forsystumanninum í íþróttahreyfingunni um árabil
kom þessi nýjasta vegtylla sennilega mest á óvart.
K

appinn brosir
þegar blaðamað-
ur sest niður með
honum á heimili
hans í Sörlaskjóli
í Vesturbænum.
Þar eru fram-
kæmdir í gangi og ljóst er að verk-
stjórinn á heimilinu er frú Ágústa
Jóhannsdóttir. Hún skipar fyrir úti í
garði, þar sem verktakar stika lóðina
og undirbúa byggingu garðpalls.
Ellert er hinn rólegasti og virðist
ennþá að átta sig á því að hann sé
hrokkinn inn á þing. „Með framboð-
inu lagði ég ekki endilega upp með
það að fara á þing en svona fór það
- ótrúlega,“ segir hann í rólegheitum
með heitan kaffibollann. „Ég datt
inn í morgunsárið og það var eigin-
lega komið aftan að mér í djúpum
svefni. Líklega er bara góð ára yfir
þessu. Samfylkingin hefur myndað
ríkisstjórn með Sjálfstæðisflokknum
og mér líst vel á þetta,“ segir hann og
brosir.
Í margra huga var Ellert bæði per-
sónu- og holdgervingur Vesturbæj-
aríhaldsins. Þessi heildsalasonur
skaraði fram úr með KR og fór hratt
fram völlinn í Sjálfstæðisflokknum
þar sem margir sáu hann fyrir sér
sem framtíðarleiðtoga.
„Það kann að vera en ég lét það
ekki halda fyrir mér vöku. Hins vegar
er rétt að ég var innanbúðarmaður í
Sjálfstæðisflokknum frá unga aldri.“
Fórn án umbunar
Hann komst á þing eftir fyrstu
prófkosningar í Sjálfstæðisflokknum
haustið 1970. Þá náði hann sjöunda
sæti sem dugði til þess að komast á
þing. Síðan tók við þingseta í níu ár.
Eftir að ríkisstjórn vinstri flokk-
anna sprakk árið 1979 hafði Ellert
aftur náð góðu sæti í prófkjöri, en
vegna erfiðleika sem steðjuðu að
innan Sjálfstæðisflokksins fórnaði
hann fyrirséðu þingsæti. „Ég nenni
ekki að rifja þetta upp,“ segir hann
og brosir í mót sólinni við Ægissíðu.
En fyrir þá sem ekki þekkja söguna
þá lafði ríkisstjórn Alþýðubandalags,
Alþýðuflokks og Framsóknar, sem
komst að völdum eftir sigur A-flokk-
anna í kosningunum 1978, einungis
í ár. „Hún varð bráðkvödd,“ útskýrir
Ellert.
Það breytti ekki því að óróleiki var
áfram innan Sjálfstæðisflokksins um
forystu Geirs Hallgrímssonar og um
Albert Guðmundsson. Þá voru einn-
ig deilur á Norðurlandi sem enduðu
með því að Jón G. Sólnes fór í sér-
framboð og á Suðurlandi fór Eggert
Haukdal líka í einleik. Því var ein-
hverra hluta vegna efnt aftur til próf-
kjörs innan flokksins, sem ekki sigldi
fleyinu á lygnari sjó. Ellert fékk góða
útkomu, eins og ári áður, endaði þá í
sjötta sæti en sama gilti ekki um full-
trúa verkalýðshreyfingarinnar innan
flokksins og um formanninn sjálfan.
Geir hrapaði niður í níunda sæti.
Þeir sem þekkja Ellert segja að það
sé bæði kostur og löstur í fari hans að
vera fljótur að ákveða sig, en hann
var formaður fulltrúaráðs flokksins
á þessum tíma. „Já, í samtali sagði
ég af alkunnri fljótfærni minni að ég
væri til í að skipta um sæti. Tveimur
eða þremur dögum seinna var hringt
í mig og mér tilkynnt að þetta hefði
verið samþykkt,“ segir hann og hlær.
Ellert bakkaði niður í áttunda
sæti. „Eftir á að hyggja var þetta
kannski ekki nein fljótfærni eða fífl-
dirfska,“ segir hann hugsi en það
er stutt í brosið. „Þarna var ég ung-
ur maður, rétt um fertugt. Kannski
var ég orðinn þreyttur á biðinni eftir
meiri frama og sá fram á langa sísetu
án nokkurs ráðuneytis.“
Stærsta rán Íslandssögunnar
Hann bauð sig síðan aftur fram
í prófkjöri hjá Sjálfstæðiflokknum í
Reykjavík 1983. Þá lenti hann í fjórða
sæti og flaut léttilega inn á þing. „Þá
áttaði ég mig á því að ég væri kominn
aftast í biðröðina. Pólitíkin er harð-
ur heimur og ég var ekkert verðlaun-
aður fyrir fórnina. Ég sat þetta þing
með hálfum huga til loka, í eins kon-
ar sjálfskipaðri útilegu. Ég var samt
aldrei í neinni óvild við flokkinn og
var orðaður við formanns- eða vara-
formannsembætti um og upp úr
1980, hversu raunhæft sem það ann-
ars var.“
Hvort þróaðist þú frá flokknum
eða hann frá þér?
„Ég gekk ekki úr flokknum á þess-
um tíma, heldur lét bara af störfum
í innra starfi flokksins. Síðan gerðist
það að ég varð ritstjóri DV sem kall-
aði sig frjálst og óháð dagblað. Það
varð til þess að ég þurfti að horfa á
heiminn í kringum mig með öðru en
flokksgleraugum. Ég fékk aðra sýn og
fjarlægðist flokkshagsmuni. Það réði
hins vegar úrslitum um að ég gekk til
liðs við Samfylkinguna árið 2003 var
að mér fannst vera kominn allt annar
bragur á Sjálfstæðisflokkinn. Frjáls-
hyggjan hafði tekið öll völd og kornið
sem fyllti mælinn var frjálst framsal
á óveiddum fiski. Þarna var á ferð-
inni sérhagsmunagæsla og stærsta
rán Íslandssögunnar sem ég gat ekki
sætt mig við. En það er spurning
hvort það verður aftur snúið. Þetta
kerfi er fast í höndum útgerðarinn-
ar og við sjáum afleiðingarnar á Flat-
eyri og annarsstaðar, þar sem heilu
byggðalögin eru skilin eftir í rúst.“
Ellert nefnir að í kosningunum
2003 hafi slagurinn um frjálst fram-
sal á fiskiauðlindunum tapast. „Það
er búið að festa kerfið í sessi og mjög
erfitt að hverfa til baka. Önnur og
þriðja kynslóð sem tók við fiskinum
sem var gefinn er búin að framselja
hann og það er ekki svo auðvelt að
horfa fram hjá nýtingarréttinum. Það
verður erfiðara með hverju árinu að
vinda ofan af þessari vitleysu.“
Mjúki maðurinn
Pistlaskrif Ellerts vekja gjarn-
an athygli. Þar birtist baráttumað-
urinn, hörkunaglinn úr KR sem og
mjúki maðurinn, sá sem tekur upp
hanskann fyrir lítilmagnann. „Já, er
ég ekki bara svona mjúkur maður?,“
spyr hann og glottir. „Maður hefur
ekki bara heila, heldur líka hjarta og
það getur sagt manni ýmislegt. Ég er
tilfinningaríkur og geðstór. Ég á erf-
itt með að horfa upp á ranglæti og
misrétti. Sú stefna jafnaðarmanna
að horfa til þeirra sem eiga undir
högg að sækja hefur alltaf höfðað til
mín. Líklega á móðir mín, sem var
af fátæku alþýðufólki komin, mik-
inn þátt í því að temja mér þá hugs-
un.“
Í aðdraganda og í kjölfar kosninga
hefur mörgum verið tíðrætt um áhrif
auðmanna á lýðræðið. Þeir sem töp-
uðu hafa meðal annars bent á fjölda-
dreifingu DV í kosningaviku, þar sem
stjórnarformaður Baugs og útgáfu-
félags DV lagði til samstjórn Sjálf-
stæðiflokks og Samfylkingar, auglýs-
ingar Jóhannesar í Bónus, sem fólu
í sér hvatningu um að strika Björn
Bjarnason út. Ellert hefur ekki stórar
áhyggjur af þessu.
„Auðvaldið hefur alla tíð gert til-
raunir til þess að hafa áhrif á stjórn-
mál og kosningaúrslit. Við getum
nefnt ótal dæmi og Halldór Laxness
lýsti þessu vel með Bogesen og hans
lagsbræðrum. Menn hafa alltaf verið
hvattir eða þvingaðir til þess að kjósa
eitthvað ákveðið til þess að tryggja
sér atvinnu og öryggi. Og settir út
af sakramentinu fyrir að bjóða auð-
valdinu byrginn. Menn hafa jafnvel
ekki þorað að kjósa eftir sinni sann-
færingu af ótta við að missa vinnuna.
Þetta er þekkt úr Íslandssögunni og
það þarf ekki að fara langt aftur til
þess að finna dæmin.“
Auðmenn í pólitík
Ellert bendir á að til langs tíma
hafi fyrirtæki og auðmenn látið fé
renna til stjórnmálaflokka í kosn-
ingabaráttu. „Þetta var lagað með
löggjöf á síðasta þingi og ég held
að það hafi verið spor í rétta átt að
meira fé komi til stjórnmálaflokk-
anna af almannafé. Það breytir ekki
því að fyrirtækin hafa alltaf reynt að
hafa áhrif og það kemur úr hörðustu
átt að heyra gagnrýni frá Framsókn
í þessu sambandi. Eru menn búnir
að gleyma SÍS og verulegum styrkj-
um frá fjársterkum aðilum í þeirra
ranni í gegnum tíðina? Ég sé þess
vegna ekki að eitt blað í fjöldadreif-
ingu fyrir kosningar hafi breytt einu
eða neinu, enda hafði Framsókn-
arflokkurinn mælst í sögulegu lág-
marki í könnunum, löngu áður en
þetta blað var gefið út. Það er billegt
að kenna Baugi um hrakfarir sínar.
Hitt er annað mál að Jóhannes vinur
minn í Bónus hefði mátt sleppa því
að auglýsa eftir útstrikunum á Birni
Bjarnasyni.
En hvað sem líður eignarhaldi á
fjölmiðlum, hef ég þá trú að blaða-
mannastéttin á Íslandi láti ekki fjar-
stýra sér. Færri og færri gefa sig í það
að vera leigupennar.
Sem forseti Knattspyrnusam-
bands Íslands og forseti Íþrótta- og
ólympíusambands Íslands um ára-
bil hefur Ellert séð miklar breyting-
ar, meðal annars hvað varðar að-
komu peningamanna. Reyna menn
að kaupa sér titla, eða hvað?
„Já, þetta er liður í þeirri þróun
sem við sjáum svo víða eiga sér stað.
Það eru breyttir tímar frá því KR var
skipað ellefu leikmönnum sem voru
fæddir og uppaldir í Vesturbænum.
Við sjáum þetta í enn sterkari mynd
erlendis þar sem auðkýfingar kaupa
heilu fótboltafélögin. Mín skoðun
er sú að þeir geri það fyrir frægðina.
Það er sem sagt ekki nóg fyrir þetta
fólk að vera ríkt. Það þarf líka að vera
sýnilegt í blöðunum og í öðrum fjöl-
miðlum. Til þess eru fótboltaklúbb-
ar keyptir, til að komast í sviðsljós-
ið. Íþróttaheimurinn dregur dám af
þjóðfélaginu og nýju tískunni. Meiri
sýndarmennska, meiri pening-
ar, fleirir glansmyndir. Hinir gömlu
tryggu sjálfboðaliðar og hugsjóna-
menn týna tölunni í íþróttafélögun-
um, líka tryggðarböndin, en í staðinn
kaupa menn klúbba og keppendur
og allt gengur þetta út á að kaupa sér
sigur. Já þetta er breytt umhverfi og
kannski í takt við samfélagið allt. Það
eru peningarnir sem ráða.
Engar ráðherrahugmyndir
Ellert, sem þrátt fyrir fórnir og
sáttfýsi í Sjálfstæðisflokknum lenti
aftarlega í goggunarröðinni er aftur
sestur á þing fyrir annan flokk. Hefð-
ir þú ekki átt að verða ráðherra?
„Ég hafði engar slíkar hugmyndir,“
segir hann og hlær. „En ég tek þing-
mennskunni eins og hverju öðru
verkefni og tek hana alvarlega. Verk-
efnin eru ærin. Allra stærsta verk-
efnið er að jafna kjör og aðstæður í
þjóðfélaginu. Láta sem flesta njóta
velmegunarinnar og velferðarinnar.
Og svo kannski hitt að sýna og sanna
að fólk á erindi á þing, enda þótt það
sé komið til ára sinna. Aldur er af-
stæður. Aldur á ekki að vera fótakefli,
ekki frekar en kyn, stétt eða efnahag-
ur. Við höfum öll hlutverki að gegna.
Þótt ekki væri nema að skila keflinu
til næstu kynslóðar.“
„Íþróttaheimurinn dregur dám af þjóðfélaginu
og nýju tískunni. Meiri sýndarmennska, meiri
peningar, fleirir glansmyndir,“ segir Ellert.
„Menn hafa jafnvel ekki
þorað að kjósa eftir sinni
sannfæringu af ótta við
að missa vinnuna.“
Í ræðustól á Alþingi Ellert kom inn á þing á síðasta kjörtímabili sem varamaður.