Læknablaðið : fylgirit - 01.06.1992, Blaðsíða 66

66
LÆKNABLAÐIÐ/FYLGIRIT 21
GLUTENÓÞOL Á ÍS^ANDI. ^
Jón Sigm^ndsson , jóhanne| Björnsson , Nick
Carigli^ , Gestur Pál^son og Hallgr^mur Guð-
jónsson . Lyflækninga- og barnadeild Land- ^
spítalans, Rannsókna^stofa H.l. i meinafræói ,
lyflækningadeild FSA .
Gluten er efni sem finnst i ýmsum korntegundum
Það getur valdið bólgu í mjógirni sem stuðlar
aó vanfrásogi næringarefna.
TILGANGUR: Kanna nýgengi og algengi gluten-
óþols (garnameins) á íslandi á síóustu 30 árum
og að athuga algengustu einkenni sjúklinga,
tímalengd frá fyrstu einkennum til greiningar,
auk landfræóilegrar dreifingar.
AÐFERÐIR: Afturvirk rannsókn frá 1962 til '91.
Leitað var aó sjúklingum í tölvuskráningu og
sjúklingabókhaldi á 4 stærstu sjúkrahúsum
landsins og Rannsóknarstofu H.í.i meinafræði.
Haft var sarröand við nærri alla sérfræðinga í
meltingarsjúkdómum, blóðmeinafræði og barna-
lækningum, næringarráðgjafa og "Samtök fólks
með glutenóþol". Farið var yfir sjúkraskýrslur,
haft samband við alla sjúklinga og ítarlegra
upplýsinga aflaó um einkenni, sjúkdómsgang og
svörun vió meðferó. öll vefjasýni voru endur-
skoðuó. Inntökuskilyrði voru: 1) Einkenni um
vanfrásog frá mjógirni. 2) Vefjasýni frá mjó-
girni sem sýndi verulega eða algjöra rýrnun
á þarmatotum. 3) Góð klínisk svörun við gluten
snauóu fæói og/eóa sterum. Inntökuskilyrði
fyrir börn voru strangari og samkvæmt "The
European Society for Paediatric Gastroentero-
logy and Nutrition".
NIÐURSTÖÐUR: 28 sjúklingar uppfylltu inntöku-
skilyrði. Kynhlutfallið var:konur/karlar 3:1.
Þrir sjúklingar komu úr sömu fjölskyldu. Árin
1962-'71 greindist enginn. Á árunum 1972-'81
greindust 3 en langflestir greindust 1982-'91,
alls 25 eða 89%. Nýgengi sl 10 ár var því aó
meðaltali 1:100.000 á ári. Algengi sjúkdómsins
í lok árs '91 var 1:10.000. Miðgildi aldurs
við greiningu var 34 ár. Sjúklingar voru á
aldrinum 1.5-79 ára, þar af aóeins eitt barn.
Aó meóaltali liðu 17 ár frá upphafi einkenna
til greiningar. Algengustu einkenni voru:
þyngdartap 89%, þreyta og slappleiki 86%,nióur
gangur 75%, kviðverkur 75%, uppþemba 71%,blóð-
leysi 64%, vindgangur 60%. Niðurgangur var al-
gengasta upphafseinkennió. Einkenni i barnæsku
höfðu 50%. Hlutfallslega flestir ólust upp og
greindust á Norðurlandi eystra. Algengustu já-
kvæðu blóðrannsóknirnar voru: blóðleysi, skortur
á járni,fólinsýru,vitamíni B 12 og kalki.Hjá
þeim sjúklingum þar sem IgA antigliadin mót-
efni höfðu verió mæld voru þau jákvæó. 1 lang-
flestum tilfellum nægöi meðferó meó gluten-
snauóu fæöi eingöngu.
ÁLYKTANIR: 1) Glutenóþol er fátióur sjúkdómur
á íslandi og er algengi mun lægra en i nágranna-
löndunum. 2) Tióni sjúkdómsins hefur þó farió
verulega vaxandi sl 10 ár. 3) Mjög fátitt er
aó sjúkdómurinn greinist meðal islenskra barna.
4) Oftast byrja einkenni hjá ungu fólki en
greiningin dregst lengi.5)Dreifing sjúkdomsins
eftir landshlutum virðist mismunandi. 6)Klinisk
einkenni sjúkdómsins geta verið margvisleg.
FYLGNI GLÚTENÓÞOLS í MYND DERMATITIS
HERPETIFORMIS OG GLUTEN-
ENTEROPATHIA OG ÁKVEÐINNA
VEFJAFLOKKA MEÐAL ÍSLENDINGA.
Inaa Skaftadóttir1. Alfreð Árnason1, Jón
Sigmundsson2, Ellen Mooney3, Jóhannes
Björnsson4, Nick Cariglia5, Gestur Pálsson6 og
Hallgrímur Guðjónsson2.
1) Ónæmiserfðafræðideid Rannsóknarstofu Háskólans,
2) Lyflækningadeild Landspítalans.,
3) Læknastööin , Uppsölum,
4) Rannsóknarstofu Háskólans í Meinafræði,
5) Lyflækningadeild Fjóröungssjúkrahússins á Akureyri,
6) Barnadeild Landspítalans.
Fylgni glútenóþols, bæöi sem
glutenenteropathia ( coeliac disease, CD ) og
dermatitis herpetiformis (DH.) viö vefjaflokkana
HLA - DR3 og DQw2 er vel þekkt. Nú er einnig
vitað aö ákveöiö HLA-DQ a/þ heterodimer er hér
á feröinni. Þetta heterodimer er í svokallaöri cis -
stöðu ( þ.e. á sama litningi) í setröðinni DR3-
DQw2, en þessi gerö er ríkjandi noröur Evróþu,
hæst ertíönin í Noregi. í suöur Evróþu er DR5 /
DR7 algengt og fylgir þeirri gerö glútenóþol, en
þar er áðurnefnt a/þ heterodimer í trans -stööu (á
sitt hvorum litningi). í vestur írlandi er CD algengt
eöa 1:300. Þaö þótti því forvitnilegt aö skoða þessi
mál hjá íslendingum. Alls vitum viö um 35
einstaklinga meö glútenóþol, 7 á lífi meö DH og 28
með CD. Stöðluðum ‘‘serólógískum” aöferöum var
beitt viö vefjaflokkun. Glútenóþol viröist mjög
óalgengt hérlendis ( Jón Sigmundsson o.fl. á
þessari ráöstefnu ). Viö höfum nú vefjaflokkaö tvo
einstaklinga meö DH og höföu báöir HLA-B8,
DR3,DQw2, en annar sýnist einsþátta varöandi
þessa setröö (fjölskyldurannsókn). Alls hafa 23
veriö vefjaflokkaöir, sem höföu CD, af þeim höföu
19 DR3,DQw2 , eöa 82,6%. Af þessum 23
sjúklingum meö CD höfðu 11 eöa 47,8% geröina
DR3, DR7, DQw2. Af þeim fjórum sjúklingum, sem
ekki ekki höfðu ofangreinda flokka, báru tveir DR6
og tveir DR9.Tíðni DR3,DQw2 í viömiöunarhópi
íslendinga er um 25%. Enginn í hópi sjúklinga
haföi flokkana DR5 / DR7, sem er algengt sunnar í
heiminum og þarfylgir þeirri gerö glútenóþol.
Niöurstaða þessara athugana er því sú, aö
glútenóþol fylgir DR3,DQw2 eins og á
Noröurlöndum. Næsta skref verður aö skoöa,
hvaöa gen eru hér á bak viö, meö
sameindaerföafræöilegum aöferðum.