Kjarninn - 27.03.2014, Qupperneq 55

03/04 álit
peninga með útlánum rýrir það sömuleiðis kaupmátt þeirra
peninga sem fyrir eru. Spyrja má, af hverju er það þá ekki
glæpur líka?
Flestir virðast halda að seðlabankinn búi til peningana en
bankarnir láni bara út sparnað fólks. Eftir að Englandsbanki
hefur staðfest að bankar búa til þá peninga sem þeir lána út
hlýtur fólk að velta því fyrir sér hvort það sé viðunandi. Hver
vill taka lán í banka og greiða af því vexti, vitandi að bankinn
bjó peningana bara til?
gegndarlaus peningaprentun og enginn gerði neitt
Krónan hefur rýrnað gríðarlega að kaupmætti frá því 1961 er
Seðlabankinn fékk einkaleyfi á útgáfu hennar. Ástæðan er sú
að seðlabankinn hefur leyft íslenskum bönkum að búa til allt
of mikið af krónum. Áratugum saman fengu bankar að auka
peningamagn langt umfram hagvöxt. Af-
leiðingin af fjölgun króna umfram hagvöxt
er sú að kaupmáttur hennar rýrnaði.
Því er iðulega haldið fram að hér hafi
orsök verðbólgu verið víxlverkun kauplags
og verðlags. Líklega skipti þó meira máli
að bankarnir sem þá voru í eigu ríkisins
juku peningamagn skefjalaust, oft um tugi
prósenta árlega.
Ríkisbankarnir voru einkavæddir um
aldamótin en þá tók ekki betra við. Einka-
bankarnir voru mun djarfari í útlánum en ríkisbankarnir.
Í þetta sinn var verðbólga minna vandamál, því seðlabanki
hækkaði stýrivexti og krónan styrktist við það. Sterkari króna
þýddi að innfluttar vörur urðu ódýrari og verðbólgan mældist
því lægri en ella. Einkabankarnir fengu því að auka peninga-
magn um tugi prósenta ár hvert þar til útlánabólan sprakk.
hvað má læra af þessu?
Það er ljóst að þegar bönkum er leyft að búa til peninga
búa þeir til eins mikið af peningum og þeir mögulega
geta. Krónan tapaði verðgildi sínu vegna gegndarlausrar
„Það er undar-
legt að viðskipta-
bankar megi búa
til peninga úr engu
þegar öllum öðrum
er það strang-
lega bannað.“