Sagnir - 01.04.1986, Blaðsíða 30

Viðhorf til Kvenna í Qrágás
Nauðgun var því miklu fremur brot
gegn aðstandendum konunnar en
henni sjálfri. Manngildi konu vó
minna en hagsmunir þeirra. Réttar-
verndin sem konur nutu í nauðgunar-
málum var í raun vernd fyrir karla til
að þeir fengju að hafa konur sínar í
friði.
Innan stokks og utan
í Grágás er talað um bæði konur og
karla sem menn,29 ólíkt því sem
seinna varð þegar maður merkti ein-
göngu karlmaður í daglegu máli. Þó
að miðaldafólk hafi talið konur og
karla menn þá segir það ekki alla
söguna um viðhorf til kynjanna. Ólík-
ar hugmyndir um stöðu karla og
kvenna í hjónabandinu sýna að mikill
greinarmunur var gerður á réttindum
þeirra.
í norrænum samfélögum á miðöld-
um var starfssvið kvenna innan
stokks, en karla utan stokks. Stokkur
er í dyrum - dyr eru lokaðar þegar
„hurö er feld í stokk“. Konur sáu um
barnauppeldi og önnur hússtörf. Gift
kona yfirtók alla stjórn innan dyra,
fékk lykla og forsvar fyrir innbúi. í
hennar verkahring var einnig að sjá
um að mjólka og vefa. Karlmenn sáu
hins vegar um veiðar og jarðyrkju;
hinn ytri heimur var þeirra umráða-
svæði.30
Ákvæði úr Grágás staðfesta að
konur eigi að ráða innan stokks og sjá
um smalanyt. Einnig er Ijóst að vefn-
aður var kvennastarf á íslandi. Hafa
ber þó í huga að störf kvenna sem
karla fóru venjulega eftir stéttarstöðu
þeirra. Verkaskipting á milli kynjanna
var skýr en það var stéttbundið hver
vann hvaða starf. Konur í efstu stig-
um unnu ekki líkamlega erfiðisvinnu,
heldur voru það lágstéttakonur sem
höfðu þann starfa.31
Að sjá um að fæða og klæða þjóð-
ina var kvennastarf. Konur skiptu því
miklu máli; hlutverk þeirra innan
stokks var að láta vistir nægja. Vinnu-
framlag þjóðfélagshópa og réttindi
fara þó alls ekki alltaf saman. Nægir
að benda á fátækt og réttleysi þræla,
vinnuhjúa og ánauðugra bænda í
gegnum aldirnar. Ekki er gefið að
konur hafi notið ávaxta af vinnu sinni
á þjóðveldistímanum. í Grágás er
ekki að finna ákvæði um laun vinnu-
kvenna, en vinnumenn gátu í hæsta
lagi fengið 36 álnir í kaup á ári.32
Einnig má benda á að fjárforræði
giftra kvenna var mjög takmarkað.
Þær voru ekki fjárhagslega sjálfstæð-
ar, þó að ósjálfstæði þeirra hafi ekki
verið algert.
Karlmenn sáu um stjórnsýslu.
Þeirra heimur var utan stokks. Ef kon-
ur þurftu að leita réttar síns í samfé-
laginu, þá sáu lögráðendur þeirra,
frændur eða eiginmenn, um slíkt. í
embættum eða valdastöðum voru
eingöngu karlar. Konur gátu ekki ver-
ið dómarar, meðlimir í kviði né borið
vitni í málaferlum.33 Þær gátu erft
goðorð en máttu ekki fara með völd
goða, heldur áttu þær að selja þau
karlmanni í sama þriðjungi.34
Skatta- og refsilöggjöf Grágásar
ber þess merki að karlar og konur
áttu að bera sömu ábyrgð í samfélag-
Við mjaltir. Á miðöldum uur þaö kuenna-
starf aö mjólka.
inu. Konur jafnt sem karlar áttu að
gjalda tíund af eigum sínum og ef
kona vó mann þá beið hennar sama
refsing og ef karlmaður framdi verkn-
aðinn.35 Pólitísk völd og ákvaröana-
taka voru þó alfarið í höndum karla.
Konum voru þau ekki ætluð, þótt þær
væru kallaðar til ábyrgðar í réttarfari
og í skattamálum. Kona gat látið
dæma sér fé sitt fyrir dómstóli.36 En ef
hún óhlýðnaðist lögráðanda sínum,
þá var réttur hennar enginn. Þeir
menn, sem fylgdu konu úr fjórðungi
eða af landi brott án samþykkis lög-
ráðenda hennar, voru sakhæfir. Og
ef maður nam festarkonu karlmanns
á brott, þá varðaði það skóggangi.
Slíkur verknaður var brot gegn lög-
ráðanda konunnar og einnig við fest-
armann hennar.37 Og þó að konur
hafi getað sagt skilið við eiginmenn
sína þá var réttarstaða fráskilinna
kvenna komin undir því, að aðstand-
endur þeirra væru þeim hliðhollir í
þeim málum er þær þurftu að sækja.
Það að konur voru fjarri valdastöð-
um samfélagsins sýnir að félagsleg
staða þeirra var veikari en karla. Ef
óskir kvenna voru aðrar en lögráð-
enda þeirra voru konum allar dyr lok-
aðar. Þær gátu ekki haft áhrif eða tek-
ið pólitískar ákvarðanir nema óbeint í
gegnum karlana. Auðvitaö voru ekki
allir karlar jafn valdamiklir í þjóðfélag-
inu; misskipting auðs og valda var
gífurleg í þeirra röðum. Engri konu
var þó ætlað að vera með tærnar þar
sem þeir höfðu hælana í valdakerf-
inu.
28 SAGNIR