Sagnir - 01.06.1992, Qupperneq 77

En gerði Hoffmann mistök og
hver voru þau þá á annað borð? Hver
var þekking lækna á kynsjúkdómum
árið 1824 og var hún svo frábrugðin
þeirri þekkingu sem læknar hafa nú?
Þessum og fleiri spurningum ætla ég
að svara í eftirfarandi frásögn.
Fransós og fleiri vandræði
Hverfum að nýju til ársins 1824. Eftir
vitjun að bænum Syðri-Ey sest Ari
niður á heimili sínu á Flugumýri. Við
getum gert okkur í hugarlund að
honum verði hugsað til stúlknanna
sem hann var nýlega búinn að vitja
og velti fyrir sér hvernig fara muni
og hvað sé til ráða. I framhaldi afþví
tekur hann sér skriffæri í hönd og
skrifar bréf til amtmannsins í Norð-
ur- og Austuramti. Þegar hér kemur
sögu var Ari Arason læknir kominn
um sextugt og að hluta til hættur
störfum. Hann var fyrrum
fjórðungslæknir í Norðlendinga-
fjórðungi en hafði fengið lausn frá
því embætti 1820.2
Það var svo 10. september að amt-
maður, Grímur Jónsson, fékk bréf
Ara. Hann bjó á Möðruvöllum í
Hörgárdal. f bréfi sínu greinir Ari frá
áðurnefndri sjúkravitjun að Syðri-Ey
og að stúlkan Sigríður ásamt fleirum
sé smituð af kynsjúkdómi.3 Ekki er
ótrúlegt að Grími verði litið út um
gluggann á amtmannsstofunni, eftir
að hafa lesið bréf Ara, og hafi virt
fyrir sér hina fögru fjallasýn sem þar
blasir við.4 Grímur verður nú að taka
ákvörðun um hvað skuli gera og
vegna reglna um svona mál frá 2. júlí
1790 skrifar hann Hoffmann fjórð-
ungslækni bréf 14. september og bið-
ur hann að fara í Húnavatnssýslu og
skoða sjúklingana. Einnig fer Grímur
þess á leit við Hoffmann að hann
komist að því hvort fleiri séu sýktir
og taki sjúklingana til meðhöndlunar
á kostnað stjórnvalda. Vegna annarra
starfa fær Hoffmann ekki bréfið fyrr
en 21. september, Hann hafði tekið
við fjórðungslæknisembætd í Norð-
lendingafjórðungi af Ara en var bú-
settur á Akureyri. Hann var fyrrum
herlæknir og yfirlæknir við herspítala
á Lálandi.5 Hoffmann fór að tilmæl-
um Gríms og 24. september kom
hann að bænum Hvammi í Húna-
vatnssýslu, en þar bjó sýslumaður-
inn, Björn Blöndal.
Daginn eftir að Hoffmann kom til
sýslumanns, fóru þeir að bæjunum
Syðri-Ey og Breiðavaði þar sem
Hoffmann skoðaði alla heimilismenn
og sá að allir nema þrjár stúlkur voru
lausir við sjúkdóminn. Stúlkur þessar
voru áðurnefnd Sigríður Finnsdóttir,
23 ára, og systir hennar Sigurlaug
Finnsdóttir, 14 ára, og voru þær báð-
ar á bænum Syðri-Ey í Höskulds-
staðasókn. Þriðja stúlkan sem einnig
var með kynsjúkdóminn hét Sigur-
laug Jónasdóttir, 28 ára gömul, á
bænum Breiðavaði í sömu sókn. Við
yfirheyrslur yfir stúlkunum kom í
ljós að Sigríður Finnsdóttir og Sigur-
laug Jónasdóttir höfðu smitast af
manni að nafni ísleifur Jóhannsson og
kom einnig fram að Sigurlaug átti
barn með honum.
Þann 26. september halda þeir
Blöndal og Hoffmann að Hólunr í
Spákonufellssókn í Húnavatnssýslu.
Þar skoðar Hoffmann madam Julig
Stiesen, fædda Ragnheiði Guð-
mundsdóttur, og reyndist hún hafa
kynsjúkdóminn. Hún átti tvö börn,
Severin, 11 ára, og Anne Didrikke, 6
ára. Hoffmann leggur til við Blöndal
að börnin verði aðskilin frá móður
sinni til að koma í veg fyrir að þau
smitist, og ætlar Blöndal að sjá um
það. 1 yfirheyrslum yfir madam
Stiesen kemur fram að maður hennar
kom frá Kaupmannahöfn haustið
1821. Hann var þá smitaður af kyn-
sjúkdómnum og lést 1823. Einnig
kernur fram að veturinn eftir að hann
lést hafi stúlka að nafni Guðrún Guð-
mundsdóttir eignast barn og hafi hún
kennt það Stiesen heitnum. Við
skoðun kom í ljós að Guðrún var
ósmituð.6 Madam Stiesen heldur því
fram að hún hafi ekki lagst með nein-
um öðruin manni en eiginmanni sín-
um en hún hefur þó orð á sér fyrir að
vera lauslát og óáreiðanleg og segist
fsleifur hafa smitast af henni. Af
þessu þykir Hoffmann og Blöndal
ljóst að þeir hafi fundið upprunalega
smitberann hér á landi, sem sé enginn
annar en madanr Julig Stiesen. 7
Þann 25. október skrifar Blöndal
Grími bréf um ferðir þeirra Hoff-
manns og að þeir hafi einnig farið á
fleiri bæi og skoðað fólk sem grunur
lék á að gæti verið smitað. Einn
sjúklingur fannst og var það þjón-
ustustúlkan Kristín Jónsdóttir, 28 ára,
til heimilis að Gunnsteinsstöðum í
Langadal í Holtastaðasókn, Húna-
vatnssýslu. Sagðist hún hafa smitast
af Isleifi Jóhannssyni. Einnig skýrði
Blöndal frá því að sjúklingarnir hefðu
verið fluttir til verslunarstaðarins á
Skagaströnd eða á bæina þar í kring
og dveldust þar í nálægð læknisins á
Apótekið í Nesstofu. Þaðan hafa þeir Hoffmatin og Ari Arason að líkindum fengið lyf sín.
SAGNIR 75