Sagnir - 01.06.1992, Qupperneq 83

fleiður. Það er verkjalaust en bráð-
smitandi, og er merkjanleg stækkun í
kirtlum í nára. Meðferð er penisílín-
meðferð í tvær vikur og umbúðir til
varnar. Eins og aðrir kynsjúkdómar
smitast chancre aðeins með sanrför-
um en þó geta börn smitast í fæðingu
ef móðirin hefur sjúkdóminn.30 Ef
meðhöndlun á sér ekki stað gróa sár-
in og sex vikum til sex mánuðum
seinna kemur fram annað stigið.
Sjúkdómseinkenni á öðru stigi gróa
af sjálfum sér, en það er ekki þar með
sagt að sjúklingurinn sé laus allra
mála því eftir nokkur ár kemur sjúk-
dómurinn fram aftur og þá ennþá
verri en áður.31
Niðurstöður
Lítum á meðhöndlun læknanna árið
1824 og berurn saman við þá þekkingu
sem læknar á okkar tíð hafa á þeirn
sjúkdómi sem þeir áttu við að etja.
Augljóst er að með þeirra þekkingu og
lyfjum sem þeir bjuggu að hafi barátt-
an verið vonlaus, og tímabundin lækn-
ing villt um fyrir þeim. En þeir gerðu
það sem þeir gátu og reyndu að lina
þjáningar sjúklinganna af fremsta
megni. Ef við lítum aðeins nánar á að-
gerðir Hoffnranns, þá notaði hann nýtt
lyf, silfurnítrat, sem er mjög virkt,
bakteríudrepandi efni og var til
skamms tíma notað til að dreypa í
augun á ungabörnum til að koma í veg
fyrir sárasótt. Einnig er athyglisvert að
hann hefur þekkingu til að reyna að
láta líkamann mynda sýru, með því að
nota súrmjólk sem eykur gerlamynd-
un í þörmum og fæðingarvegi og
styrkir mótstöðu þessara líffæra. En
þessi meðhöndlun á einmitt auknu
fylgi að fagna nú síðari ár.
Erfitt er að meta hvers vegna Hoff-
mann úrskurðaði sjúklingana heil-
brigða þó að þeir væru það ekki. Ef-
laust hafði það áhrif að hann virðist
hafa verið veikur sjálfur og trúlega
viljað komast sem fyrst heim. Einnig
gæti verið að hann hafi hræðst smit.
Þó þykir mér það ótrúlegt miðað við
þá þekkingu sem hann hafði. En
hvað sem um það má segja þá er
nokkuð ljóst að hann lét sjúklingana
frá sér áður en þeir voru raunveru-
lega heilbrigðir. Hefur hann ef til vill
vitað að vonlaust var um lækningu.
Mjög erfitt er að meta meðhöndlun
Ara þar sem í þeim útdrætti sem ég
hafði úr dagbók hans var ekki getið
nákvæmlega um alla meðhöndlun en
þó má vera ljóst að hann hefur að
minnsta kosti gert sjúklingana ánægða.
Hvort fólkið sem var með kynsjúk-
dóminn var raunverulega læknað er
erfitt að meta þar sem sjúkdómurinn
getur gosið upp mörgum árum seinna,
og er ekki hægt að segja hvernig fór án
þess að kanna afdrif fólksins fjögur til
fimm ár frá sýkingu.
Allir kynsjúkdómar smitast við
kynmök en einnig geta börn fæðst
með hann ef móðir er smituð. Aug-
ljóst er að flestir af sjúklingunum í
Húnavatnssýslu hafa smitast við kyn-
mök en þó er það nokkur ráðgáta
hvernig börnin smituðust. Samneyti
fólksins hefur verið mjög náið á þess-
um tíma og börn yfirleitt sofið með
fullorðnum í rúmi og er hugsanlegt
að þau hafi smitast á þann hátt. At-
hyglisvert er hvað kynlíf fólks er
frjálslegt og kemur ekki fram í þeim
bréfum sem stuðst er við að yfirvöld
fordæmi þetta að nokkru leyti.
Stjórnvöld hafa greinilega föst tök á
málinu og er þetta ekki einkamál hvers
og eins, eins og sést á því að vegna
orðróms fer Ari og skoðar fólk. Einn-
ig er ljóst að Grímur Jónsson amtmað-
ur hefur sem yfirmaður á svæðinu
góða yfirsýn yfir stöðu mála hverju
sinni og sér um að sjúklingarnir fái þá
þjónustu sem þeir eiga rétt á.
Þó að við þekkjum mikið af stað-
reyndum um kynsjúkdómafaraldur-
inn, þá vitum við ekki allan sannleik-
ann og að því leyti getum við aðeins
sett fram ágiskanir byggðar á líkum.
Tilvísanir:
1 Lbs. Daobók Ara Arasonar læknis um kynsjúkdóm í Húnavatnssýslu
1824-1825.
2 Lœknar á íslandi.Gísli Ólafsson ritstýrði. 3. útg., Rv. 1984, 16.
3 Þ.í. Kanellískjöl 125: Grímur Jónsson amtmaður til Kansellís 31.
janúar 1825.
4 íslandshandbókin. Saga og sérkenni. Tómas Einarsson og Helgi
Magnússon ritstýrðu. Rv. 1989, 447-449.
5 Læknar á íslandi, 297
6 Þ.f. Kansellískjöl 104: Björn Blöndal sýslumaður til Gríms Jóns-
sonar amtmanns 25. okt. 1824.
7 Þ.f. Kansellískjöl 104. SkýrslaJ.W. Hoffmanns fjórðungslæknis
27. sept. 1824.
8 Þ.í. Kansellískjöl 104. Björn Blöndal til amtmanns 25. okt. 1824.
9 Landsyfirréttar- og hcestaréttardómar í íslensknm málum 1802-1873 II.
Rv. 1959-1986, 421.
10 Chancre er forstig af sárasótt (syphilis). Garrey, Matthevv M. og
f\.:Gynaecology Illustrated. 2.útg., Edinborg 1978, 454.
11 Condyloma eða oddvörtur orsakast af veiru sem snritast með
kynmökum. Sjá Sigurður S. Magnússon: Sjúkdómar í leggöngum og
burðarbörmum. Kennsluefni í Læknadeild við Háskóla fslands,
september 1980, blað. 7.
12 Þ.f. Kansellískjöl 104. SkýrslaJ.W. Hoffmanns 27. sept. 1824.
13 Þ.í. Kansellískjöl 104. Skýrsla J.W. Hoffmanns 11. nóv. 1824.
14 Þ.í. Kansellískjöl 104. Sigurlaug Jónasdóttir til Björns Blöndals
Sýslumanns 26. nóv. 1824.
15 Þ.f. Kansellískjöl 104. Björn Blöndal til Gríms Jónssonar amt-
manns 3. des. 1824.
16 Þ.í. Kansellískjöl 104. J.W. Hoffmann til Gríms Jónssonar amt-
manns 11: des. 1824.
17 Þ.í. Kansellískjöl 104. Grímur Jónsson amtmaður til Ara Arason-
ar læknis 15. des. 1824.
18 Lbs. Dagbók Ara Arasonar lœknis um kynsjúkdóm i Húnavatnssýslu
1824-1825.
19 Biörn Þorsteinsson og Bergsteinn lónsson: íslandssaoa til okkar
daga. Rv. 1991, 315.
20 Þ.í. Kansellískjöl 104. Ari Arason læknir til amtmanns 2. jan. 1825.
21 Þ.í. Kansellískjöl 104. J.W. Hoffmann til amtmanns 12. jan. 1825.
22 Þ.í. Kansellískjöl 104. Amtmaður til J.W. Hoffmanns 14.jan.
1825.
23 Þ.í. Kansellískjöl 104. Amtmaður til Ara Arasonar 20. jan. 1825.
24 Þ.í. Kansellískjöl 104. Amtmaður til kanselís 31. jan. 1825.
25 Þ.í. Kansellískjöl 104. Amtmaður til stiftanrtmanns. 14. júlí 1825.
26 Quétel, Claude: History of Syphilis. Cambridge 1990, 73-130.
27 Skjerve, Kristiana: Heilsufræði ungra kvenna. . Dýrleif Árnadóttir
þýddi. Rv. 1923 , 105.
28 Skjerve, Kristiana: Heilsurfœði ungra kvenna, 106-107.
29 Sigurður S. Magnússon: Sjúkdómar í leggöngum og burðarbörmum,
blað 7.
30 Garrey, Matthew M. og fl.-.Gynaeeology lllustrated., 454.
31 Brunner, L. S.; Suddarth, D. S.: Textbook of Medical-Surgical
Nursing. 3. útg., Philadelphia, 1975. - Guðmundur Hannesson:
íslensk læknisfræðiheiti. Nomina Clinica Islandia. Rv. 1954. - Sól-
veig S. J. Þórðardóttir, ljósmóðir og hjúkrunarfræðingur veitti
faglega aðstoð.
SAGNIR 81