Nýtt Helgafell - 01.04.1957, Síða 17

JÓN STEFÁNSSON
11
II
Jón Stefánsson hefur, allt frá því hann
varð stúdent 19 vetra, dvalið meginhluta
æfi sinnar erlendis. Evrópumenningin, forn
og nv, hefur mótað hann og auðgað, en
samt umfram allt leitt hug hans sífelldlega
að Tslandi og skerpt skilning hans á því,
sem er upprunalegast og sannast í eðli
lands og þjóðar. Um þetta ber list hans
ótvíræðast vitni og það er athyglisvert, að
nærfellt öll viðfangsefni hans hafa verið af
íslenzkum toga. Hið eina, er telja mætti
til undantekningar, eru nokkrar manna-
mvndasamstæður, sem raunverulega eru
óstaðbundnar, og örfáar sævarmyndir („en
sjórinn er alþjóðlegur“, segir Jón Stefáns-
son). Erlendu landslagi bregður yfirleitt
ekki fyrir hjá honum og jafnvel stærstu
hópmyndir hans, svo sem hið frábæra mál-
verk, Borðhald undir berum himni, sem
margir Islendingar kannast við frá veit-
ingastaðnum Frascati í Kaupmannahöfn,
eru alíslenzkar að raun og gerð.
Vegur Jóns Stefánssonar hefur þannig
frá öndverðu legið um náttúruna til list-
arinnar. Slíkt þykir máske ekki allstaðar
g'óð latína á vorum tímum, og verður vit-
anlega hver og einn að eiga þá skoðun við
sjálfan sig. Um Jón ætla ég það sannast,
að hann vilji ekki að öðru jöfnu gera upp
á milli þeirra listamanna, sem „mála eftir
náttúrunni“, eins og oft og ranglega er
komizt að orði, og hinna, er sækja við-
fangsefnin í hugmyndir sínar. I þessu sam-
bandi væri þó ekki fráleitt að minna á þá
skoðun, sem sjálfur Braque, annar aðal-
höfundur kúbismans, orðaði eitthvað á
þá leið, að hver sá listamaður, sem glat-
ar snertingunni við náttúruna, hafni ófrá-
víkjanlega í einberri skrautlist (dekor-
ation), og ennfremur mætti benda á það,
sem Matisse segir í hinni alkunnu stefnu-
yfirlýsingu sinni frá 1908: „Eg hygg, að
dæma megi lífsmagn og kraft listamanns-
ms eftir því, hversu honum tekst, undir
beinum áhrifum náttúrunnar, að skipa nið-
ur þeim snöggu hugarliræringum, sem hún
vekur honum, svo að hann geti, t. d. eftir
lauslegu uppkasti, horfið dag frá degi til
sömu kenndar og lokið þannig því verki,
sem hann hefur hafið. Slíkur hæfileiki er
til vitnisburðar um það, að listamaðurinn
á nægilegt vald yfir sjálfum sér til að geta
tamið sig að nauðsynlegum aga“.
Þessi orð, sem gætu átt við fremstu
landslagsmálara vora, leiða hugann ósjálf-
rátt að íslenzkri náttúru. Merkur maður,
sem hér var eitt sinn á ferð, kvað hafa furð-
að sig' á því, að allir Islendingar skyldu
ekki verða listmálarar, og koma þau um-
mæli reyndar því aðeins frumlega fvrir, að
haft sé í huga, að þau eru sett fram af út-
lendingi. Fæstir erlendir gestir skynja Is-
land að nokkru marki fyrr en eftir langa
viðkynningn og hin stóru form og miklu
dýptir landslagsins, slungin síbreytilegum
litum, eru ekki til þess fallin að leiða þá í
allan sannleika í skjótri svipan. Að sama
skapi hefur þessi sterka og óstýriláta nátt-
úra reynzt mörgum listamanni vorum örð-
ugri viðfangs en jafnvel skvnbærustu list-
fræðingum erlendum getur auðveldlega
hugkvæmzt, og hefur þess einatt gætt í
dómum þeirra um myndlist vora. En ef til
vill sýnir fátt betur hið algilda í allri
sannri, mannlegri og „þjóðlegri“ list, en
einmitt það, hversu hinum stórbrotnu
verkum Jóns Stefánssonar hefur tekizt á
erlendum vettvnngi að knýja vandlátustu
gagnrýnendur til virðingar fyrir íslenzkri
mvndlist.
III
Það væri sennilega mjög ranglátt. að bera
unga listamenn vora þeim sökum, að þeir
láti sér fátt finnast um þá öldnu meistara,
er hófu íslenzka mvndlist til vegs á fyrsta
þriðjungi tuttugustu aldar, en öll hefði hin
unga kynslóð gott af að leggja sér á minni,
hversu þeir brutu ísinn og ruddu henni
leiðina. Það varð hlutverk þessara gáfuðu
og yfirlætislausu forustumanna að vekja
þjóð sína til nýs skilnings á umhverfi og
list og allar seinni kynslóðir listamanna