Dagskrá: tímarit um þjóðfélagsmál - 01.01.1944, Page 33

dagskrá
Þegar hér var komið, var það
fátt, sem þeir treystu sér ekki
til að gera á sviði framleiðsl-
unnar. Það hefði t. d. ekki
þótt erfiðara að afgreiða
pöntun á hálfri milljón húsa
heldur en að halda áfram að
framleiða hundrað þúsund
flugvélar, eða tuttugu þús-
und byssur, eða fallbyssur
fyrir Bandaríkjaherinn eða
tvær milljónir smálesta af
skotfærum. En frá elleftu
stundu var ríkjandi alveg
nýtt viðhorf. Peningakostn-
aðurinn, sem við höfðum
aldrei talið vera atriði, er
gæti takmarkað framleiðslu
birgða handa hernum, heimt-
aði aftur forgangsrétt sinn
frá þeirri stundu, er vopna-
viðskiptum lauk. (Winston
Churchill, The World Crisis).
Tilraunin til að stöðva þróun-
ina og hverfa aftur til hagkerfis,
þar sem allt er miðað við „pen-
ingakostnaðinn", mistókst ger-
samlega, en til þess lágu bæði
siðferðilegar og tæknilegar or-
sakir. Á tímabilinu eftir stríðið
hættu menn, sérstaklega yngri
kynslóðin, að álíta, að það, sem
er þjóðfélagslega æskilegt, og
Það, sem „borgar sig“ bezt í
beinhörðum peningum, hljóti
að fara saman. Kreppan mikla,
sem hófst 1929, braut síðustu
virki hins óskipulagða sam-
27
keppnis-kapitalisma. Eins og
Roosevelt forseti komst að orði
í ræðu, er hann hélt 1933: „Öfl
þau, sem hafa stjórnað viðskipt-
um mannanna, hafa brugðizt
vegna stirðleika þeirra og ó-
hæfni, og hafa nú orðið að láta
í minni pokann .... Að hve
miklu leyti endurreisnarstarfið
tekst, er komið undir því, að
okkur takist að setja félagsleg
verðmæti í stað hinnar miður
göfugu gróðahugsunar.“
Reyndin hefur orðið sú, að
hagfræðivísindin hafa verið
miklu tregari en atvinnupólitík-
in sjálf til að laga sig eftir hin-
um nýja anda. Stjórnmála-
mennirnir hafa fyrst og fremst
orðið að taka tillit til þarfa
þjóðfélagsins og hafa því orðið
að bjóða öllum skólabókarkenn-
ingum byrginn. Hagfræðivís-
indin hafa ekki getað gefið
neina leiðsögn á þessum miklu
kreppuárum.
Þetta urðu hlutskipti þessarar
vísindagreinar fyrir að reyna að
verja grundvallarreglur gróða-
kerfisins á þeirri öld, sem fyrir
löngu var búin að ákveða að
taka upp annan mælikvarða á
það, sem er þjóðfélaginu fyrir
beztu.
Það hafa margir haldið því
fram, að ógerlegt væri að út-
rýma gróðahvötinni sem megin-
hreyfiafli atvinnulífsins. Hag-