Dagskrá: tímarit um þjóðfélagsmál - 01.01.1944, Síða 38

32
DAGSKRÁ
vinnusögu síðustu ára og verða
ekki skýrð nema í ljósi hennar.
Heimsstyrjöldin fyrri örvaði
framleiðslu margs konar vara
bæði í stríðslöndunum sjálfum
og í hlutlausum löndum. Eftir
stríðið háðu framleiðendur
hvarvetna, með stuðningi ríkis-
valdsins, harða baráttu til þess
að halda lífinu í hinum nýju
atvinnugreinum. Þetta varð til
að tefja fyrir því, að jafnvel sá
hluti stríðsframleiðslunnar, sem
var bersýnilega ofaukið, félli
niður. En eftir því sem línurnar
skírðust, kom það í ljós, að of-
framleiðslan átti ekki að öllu
leyti rætur sínar að rekja til
stríðsins eða afleiðinga þess.
Eftirstríðs-kreppan kom og fór
og kom aftur. Tap á framleiðslu
landbúnaðarafurða og geigvæn-
legt atvinnuleysi varð landlægt
um allan heim. Heimurinn stóð
frammi fyrir staðreynd, sem
klassisku hagfræðingana hafði
aldrei órað fyrir: langvarandi
offramleiðslu. Afleiðingarnar
jukust stig af stigi. Offram-
leiðsla hveitis t. d. hafði í för
með sér, að hveitiframleiðand-
inn gat ekki keypt kaffi eða
fatnað, svo að offramleiðsla
varð á kaffi og fatnaði og þann-
ig gekk það koll af kolli.
Offramleiðslan
Eins og þegar hefur verið að
vikið, töldu klassisku hagfræð-
ingarnir óhugsanlegt, að lang-
varandi offramleiðsla gæti átt
sér stað. Þeir gerðu ráð fyrir
því, að ef offramleiðsla yrði á
einhverri vöru, hlyti verð henn-
ar að lækka og þarmeð gróði
framleiðenda að hverfa, en þeir
myndu þá beina framleiðslu-
kröftunum inn á aðrar brautir.
En það var þrennt, sem gerði
það að verkum, að kenning þessi
fékk ekki staðizt. í fyrsta lagi
krefst stórrekstur gífurlegra
fjárframlaga, sem ekki er
hægt að flytja til eftir á. Fjár-
magn, sem lagt er í járnbraut
eða járnnámur t. d. er raun-
verulega glatað, ef þessum fyrir-
tækjum er ofaukið, svo að fjár-
magnseigendurnir hljóta því að
neyta allra bragða til þess að
halda uppi rekstrinum, þó að
hann sé orðinn óarðbær og þess
vegna óæskilegur samkvæmt
lögmáli klassisku hagfræðinnar.
í öðru lagi hefur sérgreining
(specialisation) véla og sér-
þekking verkamanna aukizt og
það torveldar hvorttveggja
greiða tilfærslu milli fram-
leiðslugreina. Það er t. d. ekki
hægt að láta menn og vélar,
sem framleiða stálteina eða
baðmullarfatnað, taka upp fyr-
irvaralítið framleiðslu á
grammófónum eða silkisokkum.
í þriðja lagi tóku klassisku