Árbók skálda - 01.12.1958, Side 14

12
ringulreið í öllum störfum þeirra og stefnum. Meðalmennskan er dýrkuð
og lágkúran liggur eins og mara á allri hugsun borgaranna. Borgararnir
heimta þægilega lífslygi og hópur af rithöfundum og skáldum keppast
við að uppfylla þessar kröfur. Ef rithöfundurinn fer að bera sannleikann
á borð er hann óðar hrópaður niður. Leikhúsin og' forleggjararnir þora
ekki annað en að fylgja þessari stefnu af ótta við taprekstur og skuldir.
Einstaka sinnum koma fram verk með hálfan sannleika. En lífslygin og
flóttinn er bókstaflega tízka, sem margir rithöfundar líta á sem sjálf-
sagða stefnu. Blöðin og ritdómararnir leita uppi lágkúrulegar skoðanir
borgaranna og birta þær sem sitt eigið viðhorf í bókmenntum og heilagan
sannleika. En hinn raunverulegi sannleikur, sannleikur, sem er að verða
Hfsnauðsynlegur fyrir mennina, er fjötraður.
II.
Andinn frá Jóníu er sá broddur framþróunarinnar, sem verið hefur í
vexti síðan hann birtist fvrst með mönnum við strönd Litlu-Asíu fyrir
meira en 3 þúsund árum. 011 samanlögð reynsla og þekking þjóðanna í
heiminum er á leið að sameinast í þessum anda. Orka hans og birta fer
sívaxandi.
Það var ætlun mín að svara bréfi Arbókarinnar félagslega, en ég hef
einnig gert það persónulega.
Listamennirnir, sem fæddir eru á 20. öldinni, eru ekki fæddir með
ákveðnar skoðanir í kollinum eins og hljómplata, sem hefur að geyma
ákveðið tónverk. En það má líkja þeim við tónlistina á þessum plötum
þannig, að andi þeirra er frá ýmsum tímum. En andi listamannsins ákvarð-
ast af uppeldi þeirra, gáfum og eiginleikum svo sem næmleika, eftirtekt,
minni o. fl. Við skulum til gamans athuga nokkrar manntegundir frá
ýmsum tímum.
1. Menn, sem með verkum sínum sanna hæfileika sína sem lista-
menn. Slíkir menn eru útverðir menningarinnar.
2. Menn, sem eru fyrst og fremst fullir af hinni venjulegu sjálfs-
bjargarviðleitni eins og hún birtist t. d. hjá bókasöfnurum í Alex-
andríu til forna. (Gerviheimspeki).
3. Menn, sem eru fullir af venjulegum eiginleikum kaupmannsins.
Mikilli eigingirni, ást á sjálfum sér í anda eignarréttarins á hlut-
unum. Samanber blóðfórnarmennina til forna og ennfremur skáld-
skap í Rómaveldi. (Gerviskáld).
4. Menn, sem þrá að vera „númer“. (Snobbar).
Þjóðfélagslegar aðstæður ráða því hver af þessum manntegundum
gerast listamenn. Ég læt lesandanum eftir að flokka hina ýmsu listamenn
unga og gamla á hinum ýmsu tímum.
Ef þróun pólitísks ofstækis heldur áfram að aukast mun vissulega
fjölga vísindamönnum og listamönnum í 2. 3. og 4. flokkunum.
Ef hins vegar vísindaleg hugsun má sín meira en hið pólitíska ofstæki
mun vissulega verða miklar bvltingar í öllum listgi’einum,