Sveitarstjórnarmál - 01.10.1991, Side 8

SAMEINING SVEITARFÉLAGA
vaxiö saman, líkt og Keflavík og Njarðvík eða Reykja-
vík, Seltjarnarnes og Kópavogur. Við þessu hefur verið
brugðizt erlendis annaðhvort með sameiningu sveit-
arfélaga eða stofnun millistjórnsýslustigs, sem hefur
m.a. skipulagsmál, umferðarmál og öryggismál á sinni
könnu.
SKIPTING LANDSINS í SVEITARFÉLÖG
HVERS VEGNA ER BREYTINGA ÞÖRF?
Núverandi skipting landsins í sveitarfélög endur-
speglar allt annars konar byggð, samgöngukerfi og
samfélagsgerð en er í landinu á okkar dögum og
þarfnast því endurskoðunar. Fyrir því eru ýmis rök,
sem greint verður frá hér á eftir:
1. Fámenni
Samkvæmt 5. gr. sveitarstjórnarlaga nr. 8/1986 er
lágmarksíbúatala sveitarfélaga 50 manns. Sveitarfé-
lög, sem eru mynduð af nokkrum fjölskyldum, eiga
mjög erfitt með að taka óhlutbundið á málum einstakl-
inga, ef þau koma til kasta sveitarstjórnar. Má þar
einkum nefna ábúðarlög, lög um kauprétt að jörðum,
félagslega þjónustu o.fl. Fjárhagsstaða fámennustu
sveitarfélaganna er yfirleitt góð, því þau veita yfirleitt
ekki sömu þjónustu og fjölmennari sveitarfélög. Sum
þeirra hafa engar brunavarnir né eru aðilar að þeim.
Aðeins sum þeirra eru aðilar að tónlistarskóla, og f
nokkrum þeirra eru ekki neðstu eða efstu bekkir
grunnskóla, sem þó er lögbundið.
2. Auknar kröfur
Með nýjum lögum og reglugerðum hafa kröfur um
það, hvernig sveitarfélögin inna af hendi þjónustu
sína, aukizt stórlega. Má þar nefna ný lög um félags-
þjónustu sveitarfélaga, lög um leikskóla og grunn-
skólalög. Einnig stórauknar kröfur í umhverfismálum,
t.d. varðandi sorphirðu. Þessar kröfur eru orðnar það
miklar, að jafnvel 300-400 manna sveitarfélög eiga
erfitt með að uppfylla þær nema í samstarfi við ná-
grannasveitarfélög.
3. Reynsla af samrekstri ríkis og sveitarfélaga
Reynsla af samrekstri ríkis og sveitarfélaga innan
sama málaflokks er, þegar á heildina er litið, ekki góð.
Þegar tveir aðilar taka sameiginlega þátt í byggingu,
t.d. framhaldsskóla, heilsugæzlustöðvar eða hafnar-
mannvirkis, eru gjarnan mismunandi sjónarmið uppi
og pólitískur vilji mismikill eftir því, hvor aðilinn á í hlut.
Þá er gjarnan deilt um stærðir mannvirkja, staðarval,
val á verktökum o.fl. Samrekstur ríkis og sveitarfélaga
innan einstakra málaflokka og skipting kostnaðar
vegna byggingar mannvirkja er fyrst og fremst tilkom-
inn vegna fámennis sveitarfélaganna. Þótt verulegur
árangur í átt til einföldunar hafi náðst með þeirri breyt-
ingu, sem varð á lögum, er öðluðust gildi í ársbyrjun
1990, er enn verk að vinna. Hreinni kostnaðarskipting
milli aðila, bæði í rekstri og fjárfestingu, næst ekki,
nema með stækkun sveitarfélaganna.
4. Færsla verkefna frá ríki til sveitarfélaga
Grundvöllur þess, að hægt sé að færa enn frekari
verkefni frá rikinu til sveitarfélaganna, eru fjölmennari
sveitarfélög, sem ná yfir heildstæð þjónustusvæði.
Ýmsa staðbundna þjónustu rikisins, svo sem lög-
gæzlu, sjúkraflutninga og rekstur heilsugæzlu, er ekki
hægt að fela sveitarfélögunum, nema þau stækki
verulega frá því sem nú er. Einnig gætu þau séð alfarið
um rekstur grunnskóla. Auknum verkefnum myndu að
sjálfsögðu fylgja auknir tekjustofnar til að standa
straum af kostnaði við verkefnin. Hér á landi hefur það
fyrirkomulag verið, að verkaskipting ríkis og sveitarfé-
laga er sú sama alls staðar á landinu, en ekki breytileg
eftir íbúafjölda sveitarfélaganna, þ.e. að fjölmennari
sveitarfélögin annist fleiri verkefni en þau fámennu.
Bent er á, að þessari leið getur verið skynsamlegt að
beita sem hvatningu til stækkunar sveitarfélaga. Ein-
nig til að ná fram í fjölmennustu sveitarfélögunum
markvissari stjórnsýslu og jafnvel betri þjónustu fyrir
íbúana.
5. Heildstæð þjónustusvæði
Vegna fámennis sveitarfélaganna og mikils fjölda
þeirra er algengt, að í sumum héruðum, t.d. Árnes-
sýslu, séu engin heildstæð þjónustusvæði, heldur sé
héraðinu skipt upp i þjónustusvæði innan hvers mála-
flokks. Þannig er ekkert samræmi á milli skiptingar
héraðsins í skólasvæði, heilsugæzlusvæði, dýralækn-
isumdæmi o.s.frv. Slíkt torveldar mjög svæðisbundna
sameiginlega yfirstjórn málaflokka og dregur úr
möguleikum á skipulögðum vinnubrögðum fyrir hér-
aðið í heild, svo sem varðandi svæðisskipulag, upp-
byggingu samgöngukerfis o.fl. Ef tekst að ná fram
umtalsverðum breytingum á skiptingu landsins í sveit-
arfélög, er nauðsynlegt, að þau myndi þjónustusvæði
því sem næst allra málaflokka. Bættum samgöngum
fylgir óhjákvæmilega stækkun þjónustusvæða og þar
með stækkun sveitarfélaga. Heildstæð þjónustusvæði
eru forsenda markvissrar stjórnunar hjá sveitarfélög-
unum.
6. Urelt mörk sveitarfélaga
Víða eru mörk sveitarfélaga orðin löngu úrelt, vegna
þess að þær forsendur, sem lágu á sínum tíma til
grundvallar þeim mörkum, sem dregin voru, eru ekki
lengur fyrir hendi. Mörkin endurspegla annars konar
dreifingu byggðar; samgöngustig og samfélagsgerð
en er nú á tímum. Áður fyrr voru heiðar minni farartálmi
en stórfljót, þannig að bæir báðum megin heiðar lentu
stundum í sama sveitarfélagi og sömu sókn, en fljótin,
sem nú eru brúuð, voru látin skipta mörkum. Með
bættum samgöngum og breyttum þjóðfélagsaðstæð-
um er löngu tímabært að endurmeta úrelt mörk þeirra
sveitarfélaga, sem við á.
7. Úrelt sýslumörk
Á nokkrum stöðum á landinu eru mörk umdæma
sýslumanna og bæjarfógeta úrelt vegna breytinga,
254