Sveitarstjórnarmál - 01.03.1997, Blaðsíða 46

STJÓRNSÝSLA
Samkvæmt 2. mgr. 1. gr. upplýsingalaga (hér eftir oft-
ast auðkennd: uppl.) ná lögin einnig til einkaaðila að því
leyti sem þeim hefur verið falin meðferð opinbers valds
til að taka stjórnvaldsákvarðanir um rétt eða skyldu
manna. Er það starfsemi sem að öðru jöfnu myndi vera í
höndum stjórnvalda og má því hafa til viðmiðunar að
hér er um að ræða þann hluta stjórnsýslunnar sem
ákvæði 2. mgr. 1. gr. stjómsýslulaga tekur til.
Að öðru leyti verður skilgreining 1. mgr. 1. gr. uppl.
til að fella utan gildissviðs laganna alla þá starfsemi sem
rekin er á einkaréttarlegum grundvelli, en með því er
m.a. átt við sjálfseignarstofnanir og ýmis félög einka-
réttarlegs eðlis, s.s. hlutafélög, samvinnufélög og sam-
eignarfélög, jafnvel þótt þau séu í opinberri eigu eða
rekin fyrir opinbert fé. Hafi rekstrarformi opinberrar
stofnunar eða fyrirtækis verið breytt í einkaréttarlegt
rekstrarform, t.d. hlutafélag, fellur hlutafélagið sem slíkt
utan við gildissvið laganna eftir þá breytingu. I þessu til-
liti er þó rétt að benda á að sé hlutafélag í eigu ríkis eða
sveitarfélags taka upplýsingalögin til gagna er liggja í
ráðuneyti eða hjá sveitarstjóm og hafa að geyma upplýs-
ingar um eignarhald þessara opinberu aðila á félaginu.
Frá meginreglu 1. gr. uppl. er síðan vikið á mismun-
andi vegu í 2. gr. laganna. Það hefur þau áhrif að úr-
lausn rnála, sem frávikin eiga við um, verður ekki byggð
á upplýsingalögum heldur flyst yfir á þær réttarreglur
sem frávikin vísa til. Þessum frávikum má skipta í
þrennt.
í fyrsta lagi eru nokkur svið stjórnsýslunnar undan-
þegin ákvæðum laganna í 1. mgr. 2. gr. uppl. Þau snerta
flest störf sýslumanna og sérstakra sýslunarmanna, s.s.
skiptastjóra, en ítarleg löggjöf um þessi svið stjómsýsl-
unnar mælir og fyrir urn aðgang að gögnum í slíkum
málum og gerir að auki ráð fyrir að ágreiningsefni verði
borin beint undir dómstóla. Þá em og gögn um rannsókn
og saksókn í sakamálum felld undan gildissviði upplýs-
ingalaga með því að rétt þótti að lög um meðferð opin-
berra mála kvæðu sjálf á um aðgang að slíkum upplýs-
ingum.
í öðru lagi er gildissvið upplýsingalaganna gagnvart
öðrum lögum, sem jafnframt geyma ákvæði um upplýs-
ingarétt, afmarkað. Annars vegar þannig að ákvæði ann-
arra laga, sem veita ríkari rétt til aðgangs að gögnum en
af upplýsingalögunum leiðir, ganga þeim framar, sbr. 1.
málsl. 3. mgr. 2. gr. uppl. Dæmi um það eru ákvæði 98.
gr. laga um tekjuskatt og eignarskatt, nr. 75/1981, með
síðari breytingum, um aðgang almennings að álagning-
arskrá og skattskrá. Af þessu leiðir jafnframt að óheimilt
er að skýra ákvæði upplýsingalaga svo að þau þrengi
þann upplýsingarétt sem önnur lög mæla fyrir um. Hins
vegar halda tvenn lög gildi sínu óháð upplýsingalögum,
sbr. 1. málsl. 2. mgr. 2. gr. uppl., og mæla á tæmandi
hátt fyrir um aðgang að þeim gögnum sem þau lög taka
til. Þessi lög eru stjómsýslulögin og lög um skráningu
og meðferð persónuupplýsinga, nr. 121/1989, sem í dag-
legu tali eru nefnd tölvulög.
Stjómsýslulögin gilda þegar stjómvöld taka svokallað-
ar stjómvaldsákvarðanir um rétt eða skyldu manna, sbr.
2. mgr. 1. gr. þeirra laga. Þegar slíkt mál er til meðferðar
öðlast aðili málsins ákveðin réttindi, þ. á m. til aðgangs
að gögnum þess skv. 15. gr. stjómsýslulaga með þeint
takmörkunum sem tilgreindar eru í 16. og 17. gr. sömu
laga. Markmið upplýsingaréttar stjómsýslulaga og upp-
lýsingalaga em af sama meiði og hvortveggju lögin nálg-
ast hann með svipuðum hætti. Undanþágur stjómsýslu-
laga eru þó ekki jafnvíðtækar og upplýsingalaga og
kæruleiðir synjana eru ekki hinar sömu, eins og nánar
verður vikið að síðar. M.a. þess vegna skiptir máli að
greina á milli á hvaða grundvelli úrlausn beiðna um að-
gang að gögnum byggist.
Tölvulögin taka til hvers kyns kerfisbundinnar skrán-
ingar og annarrar meðferðar á persónuupplýsingum og
markmið þeirra er að vemda þau gögn sem þau taka til
og fyrirbyggja misnotkun á þeim. Þau nálgast því upp-
lýsingaréttinn eftir öðrum leiðum en upplýsingalög og
stjórnsýslulög á þann hátt að aðgangur er almennt
óheimill, nema hann sé sérstaklega heimilaður sam-
kvæmt ákvæðum laganna eða eftir þeim aðferðum sem
þau bjóða. Nánari afmörkun á gildissviði tölvulaga, og
þar með gildissviði upplýsingalaga gagnvart þeint lög-
um, felst í túlkun á hugtökunum kerfisbundin skráning
annars vegar og persónuupplýsingum hins vegar. Ekki
eru tök á að fara nákvæmlega út í það hér heldur skal
þess aðeins getið að hugtakið persónuupplýsingar á sér
ákveðna samsvörun í þeim upplýsingum sem undanþága
5. gr. uppl. á við um. Hafi slíkum upplýsingum verið
safnað og þær skráðar með kerfisbundnum hætti standa
því líkur til að með beiðni um aðgang úr slíkum skrám
beri að fara eftir ákvæðum tölvulaga.
Úrskurður úrskurðamefndar um upplvsingamál frá 27. ian-
úar 1997 í málinu nr. A-2/1997: I málinu Iá fyrir að Rann-
sóknastofnun uppeldis- og menntamála hafði látið reikna út
sérstaklega meðaltal úr samræmdum prófum í 10. bekk
einstakra grunnskóla árin 1995 og 1996. I niðurstöðu úr-
skurðamefndar sagði hún það vera álit sitt „að 5. gr. laga
nr. 121/1989 taki til aðgangs að einkunnum [nemendanna].
enda [væm þær] skráðar með kerfisbundnum hætti og per-
sónugreinanlegar. Aðgangur að útreikningum Rannsókna-
stofnunar uppeldis- og menntamála á meðaltali einkunna í
gmnnskólum landsins falli á hinn bóginn utan gildissviðs
laganna, sbr. þau sjónarmið sem búa að baki 11. gr. þeirra.
Þar með fellur aðgangur að útreikningum þeim, sem beiðni
kæranda lýtur að. undir upplýsingalög."
í þriðja lagi er vikið að því hvaða þagnarskyldureglur
geti takmarkað aðgang að gögnum samkvæmt upplýs-
ingalögum. Þær geta verið tvenns konar:
Annars vegar hafa hvers konar ákvæði um þagnar-
skyldu í þjóðréttarsamningum, sem stjómvöld hafa gert
við önnur ríki eða fjölþjóðastofnanir, þau áhrif að upp-
40