Sveitarstjórnarmál - 01.03.1997, Blaðsíða 53

STJÓRNSÝSLA
stjórnsýslulaga þar sem þau ná aðeins til þess þegar
stjómvald tekur ákvarðanir um rétt eða skyldu manna.
Þess vegna má ætla að oftast reyni á 9. gr. uppl. þegar
einstaklingar og lögaðilar eiga réttmæta hagsmuni um-
fram aðra af því að fá upplýsingar sem varða þá sérstak-
lega í öðrum tilvikum en þeim sem falla undir stjóm-
sýslulögin. Sem dæmi má nefna ýmsa þjónustustarfsemi
stjórnvalda, svo sem umönnun fatlaðra og aldraðra,
kennslu, bókavörslu og félagslega ráðgjöf. Upplýsingar
um slík mál em almennt ekki veittar á grundvelli stjóm-
sýslulaga. A þessum sviðum geta einstaklingar aftur á
móti oftast fengið aðgang að þeim upplýsingum sem
skráðar hafa verið unt þá á grundvelli 9. gr. uppl. Þannig
ætti maður almennt að geta fengið aðgang að þeim upp-
lýsingum sem starfsmaður félagsmálastofnunar hefur
skráð um hann í tilefni af félagslegri ráðgjöf sem honum
hefur verið veitt vegna félagslegs og persónulegs vanda
hans.
Samkvæmt 1. mgr. 9. gr. er upplýsingaréttur aðila skil-
greindur á svipaðan hátt og upplýsingaréttur almennings
skv. 3. gr. s.l. að því viðbættu að skjöl og önnur gögn, sem
óskað er eftir aðgangi að, skulu hafa að geyma upplýsing-
ar um aðila sjálfan, en aðili í þessum skilningi getur hvort
heldur verið einstaklingur sem lögaðili.
I 2. og 3. mgr. koma síðan fram þær takmarkanir sem
gera verður á upplýsingarétti aðila vegna mikilvægra
hagsntuna. Takmarkanirnar eru annars vegna vegna
einkahagsmuna annarra einstaklinga og hins vegar
vegna opinberra hagsmuna. Reikna má með að hags-
munir hins opinbera af leynd rekist tiltölulega sjaldan á
við hagsmuni einstaklings af því að fá vitneskju um
upplýsingar er varða hann sjálfan. A þetta getur engu að
síður reynt og gilda þá undanþágur 4. gr. og takmarkanir
6. gr. uppl. fullum fetum, sbr. 1. og 2. tölul. 2. mgr. 9.
gr. uppl. Á hinn bóginn er líklega algengara að sömu
gögn hafi að geyma upplýsingar um einka-, fjárhags-
eða viðskiptamálefni fleiri en eins aðila. Reynir þá á
andstæða hagsmuni, annars vegar þess sem upplýsing-
anna óskar og hins vegar annarra þeirra sem hlut eiga að
máli og kunna að eiga réttmæta hagsmuni af því að til-
teknum atriðum, er þá varða, sé haldið leyndum. Kjami
reglunnar í 3. mgr. 9. gr. uppl. felst í því að vega skuli
og meta þessa andstæðu hagsmuni en síðamefndu hags-
munimir em að meginstefnu til hinir sömu og liggja að
baki 5. gr. uppl. Til viðmiðunar rná hafa að aðgangur að
gögnum verður því aðeins takmarkaður að talin sé hætta
á því að einkahagsmunir skaðist ef aðila yrði veittur að-
gangur að upplýsingum. Sjónarmið urn að aðgangur að
tiltekinni tegund upplýsinga sé almennt til þess fallinn
að valda einhverju tjóni geta því ekki orðið til að synja
aðila um aðgang að gögnum, heldur verður að leggja
mat á aðstæður í hverju máli fyrir sig.
Úrskurður úrskurðarnefndar um unnlvsingamál frá 12.
mars 1997 í málinu nr. A-7/1997: Opinber stofnun hafði
synjað kæranda um aðgang að bréfi frá þriðja aðila sem
höfðu að geyma upplýsingar er snertu kæranda sjálfan.
Bréfið var sent stofnuninni sem meðeiganda bréfritara að
fasteign sem kærandi sóttist eftir að fá að nýta og var því
ekki hluti af stjómsýslumáli þar sem taka átti stjómvalds-
ákvörðun í skilningi 2. mgr. 1. gr. stjómsýslulaga. Af þeim
sökum gilti III. kafli upplýsingalaga um aðgang kæranda
að bréftnu. I úrskurðinum kemur fram að nefndin hafi á
grundvelli 3. mgr. 9. gr. uppl. metið hagsmuni bréfritara af
að halda upplýsingum í bréfinu leyndum. Síðan segir að
það sé „álit úrskurðamefndar ... að í hinu umbeðna skjali
sé ekki að ftnna neinar þær upplýsingar um einkamálefni
annarra, sem mæli með því að upplýsingunum sé haldið
leyndum. Sérstaklega skal tekið fram að í athugasemdum
með frumvarpi til upplýsingalaga segir berum orðum að
yftrlýsing þess, sem á andstæðra hagsmuna að gæta, um að
hann vilji ekki að upplýsingar, sem leitað er eftir skv. 9. gr.
laganna, séu gefnar sé ein og sér ekki nægileg ástæða til að
synja beiðni um upplýsingar." Úrskurðað var að stofnun-
inni bæri að veita kæranda aðgang að hinu umbeðna skjali.
Málsmeðferó
Sá sem fer fram á aðgang að gögnum öðlast ekki þar
með aðild að því máli sem gögnin varða. Hann verður
hins vegar aðili að nýju og sjálfstæðu stjórnsýslumáli
sem hefst á því að stjórnvald fær í hendur beiðni hans
um aðgang að gögnum og ber við meðferð þess að fylgja
bæði almennum reglum stjómsýslulaga eins og hnykkt
er á í 2. mgr. 11. gr. uppl., svo og þeim sérstöku reglum
sem settar eru í IV. kafla uppl. Hér verður einungis gefið
stutt yfirlit yfir reglur síðamefndu laganna en þær ýmist
árétta nokkrar reglur stjórnsýslulaga eða gera auknar
kröfur til málsmeðferðar stjómvalda.
Hvert á að beina erindi um aðgang að gögnum?
I 3. mgr. 10. gr. upplýsingalaga er mælt fyrir um til
hvaða stjómvalds beina beri erindi um aðgang að gögn-
um og þar með hvaða stjómvald sé bært að lögum til að
taka ákvörðun um það hvort aðgangur skuli leyfður. I
ákvæðinu er greinarmunur gerður á því hvort óskað er
aðgangs að gögnum stjórnsýslumáls þar sem taka á eða
tekin hefur verið stjómvaldsákvörðun, sbr. 2. mgr. 1. gr.
stjómsýslulaga, eða hvort óskað er aðgangs að gögnum
annarra mála. Þegar um stjómsýslumál er að ræða heyr-
ir undir það stjórnvald, sem taka mun eða tekið hefur
ákvörðun í málinu, að leysa úr beiðni um aðgang að
gögnum þess, en að öðrum kosti það stjómvald sem hef-
ur gögn í vörslum sínum, nema annað leiði af lögum. Ef
fleiri en eitt stjómvald búa yfir sömu gögnum getur sá
sem óska vill aðgangs að þeim valið til hvaða stjómvalds
hann beinir erindi sínu, nema ef um stjómsýslumál er að
ræða, þá einungis til þess stjórnvalds sem fer með
ákvörðunarvald í málinu, enda ætti það almennt að vera
best í stakk búið til að meta hvort og þá að hvaða marki
takmörkunarreglur 5. og 6. gr. uppl. eigi við. Þessi regla
hefur t.d. þýðingu þegar gögn stjómsýslumáls eru send
öðrum stjómvöldum í tilefni af álitsumleitan. Sem dæmi
4 7