Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Síða 55

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 2013 55
KristÍn bJarnadóttir
sem voru byggðar á hugmyndum Pestalozzis, þar sem hann lagði megináherslu á að
styrkja frumkvæði nemenda og getu þeirra til að draga eigin ályktanir (Myhre, 2001).
Misjafnlega hefur tekist að útfæra kenningar uppeldisfrömuðanna. Atvinnurek-
endur hafa gjarnan kvartað yfir að nemendur kæmu til þeirra með ruglingslegar hug-
myndir um tölur og að þá skorti æfingu (Cohen, 2003). Hafi þær raddir orðið háværar
hafa áherslurnar sveiflast í átt að leikni. Menntastefnur hafa æ síðan sveiflast á milli
áherslna á skilning og leikni; milli þess að laga stærðfræðikennsluna að skynjun og
reynslu barna í anda Pestalozzis og krafna atvinnulífs og efri skólastiga um leikni í
aðferðum.
Fyrstu opinberu yfirvöldin sem leituðu til Pestalozzis voru skólayfirvöld í Dan-
mörku (Silber, 1976). Hans Christian Hansen (2009) hefur greint sveifluna þar í landi.
Hann telur dönsku skólalöggjöfina 1814 hafa verið undir áhrifum kenninga Pestalozzis
en síðan hafi leiknikenningar náð yfirhöndinni. Upp úr 1840 og aftur um 1900–1910
hafi kenningar Pestalozzis notið álits, kröfur um leikni hafi aftur aukist eftir 1920 en
sveifla orðið í átt til áherslu á skilning með nýrri skólalöggjöf árið 1958.
Upplýsingarstefnan og aðstæður á Íslandi
Upplýsingarstefna 18. aldar var grundvölluð á skynsemishyggju og trú á getu manna
til að byggja hegðun sína og sjónarmið á þekkingu. Upplýsingarstefnan á Íslandi kom
frá Danmörku og átti rætur að rekja til mótmælendahluta Þýskalands. útgáfustarfsemi
forvígismanna íslensku upplýsingarstefnunnar er merkilegt átak í menntun fullorð-
inna, og hún hafði víðtæk og langæ áhrif. Menntun almennings í stærðfræðilegum
efnum átti vel við stefnu upplýsingarmanna og fyrstu veigamiklu kennslubækurnar í
reikningi voru ritaðar af mönnum sem aðhylltust stefnuna. Íslenska upplýsingarstefn-
an var á engan hátt róttæk. Forystumenn hennar vildu „upplýsa“ almenning en þeir
stefndu ekki að neinni meiri háttar breytingu á samfélaginu (Ingi Sigurðsson, 2010).
Helsti atvinnuvegur á 19. öld var landbúnaður þar sem fiskveiðar voru snar þáttur.
Fólk bjó næstum eingöngu í dreifbýli. Árið 1835, er Reykjavík var orðin miðstöð stjórn-
sýslu, var íbúafjöldi hennar einungis 639 eða 1,1% af heildarmannfjölda landsins, það
er 56.035 manns. Fiskveiðar breyttust á síðari hluta 19. aldar með tilkomu þilskipa
og síðar vélbáta. Þorp mynduðust en íbúar í þéttbýli urðu ekki jafnmargir íbúum í
dreifbýli fyrr en undir 1930 (Guðmundur Jónsson, Magnús S. Magnússon og Hall-
grímur Snorrason, 1997). Breytingar sem höfðu átt sér stað á Íslandi í lok 19. aldar
voru miklu minni en til dæmis í Noregi og Danmörku. Almenningsfræðsla kom mun
síðar til framkvæmda á Íslandi, tækniframfarir sem urðu í nágrannalöndunum náðu
aðeins í litlum mæli til Íslands og þéttbýlismyndun varð þar miklu síðar en í öðrum
Evrópulöndum. Aðstæður voru því hagstæðar hugmyndum upplýsingarinnar á
Íslandi fram á síðari hluta 19. aldar og jafnvel fram til 1920 (Ingi Sigurðsson, 2010).
rannsóKnaraÐfErÐ
Rannsókninni er ætlað að varpa nokkru ljósi á stöðu og hlutverk kennslubóka í reikn-
ingi í menningarsögu þjóðarinnar. Alls voru sex kennslubækur valdar til rannsóknar.