Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Side 87

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 2013 87
hrUnd hlöÐversdóttir
tVEnns KOnar HUgMynDir UM lýÐrÆÐi
Stundum er litið á lýðræði sem einhvers konar frjálsa samkeppni meðal fólks sem tekst
á við ólíkar skoðanir. Þá má líta á það sem hlutverk skólanna að undirbúa nemendur
fyrir þátttöku í samkeppni á frjálsum markaði ásamt því að upplýsa þá um réttindi og
skyldur og grundvallarreglur í samfélagi. Til er annars konar hugmynd um lýðræði.
Hún gerir ráð fyrir að lýðræði snúist um samstarf og samveru frekar en samkeppni.
Þar skiptir máli hvernig fólk lifir og starfar saman og tekst á við ólíkar skoðanir og
ólík sjónarmið. Ágreining sem rís í skóla er hægt að nýta sem lærdómstækifæri. Alltaf
blasa einhver vandamál við í lýðræðislegu samfélagi og eins koma oft upp álitamál
og rís upp ágreiningur í skólum. Kennari sem vinnur með hóp ólíkra nemenda, hvort
heldur er í leik-, grunn- eða framhaldsskóla, þarf að vera fær í að leysa úr ágreiningi.
Oft og tíðum er ágreiningur leystur með því að vitna í skólareglur eða viðteknar
venjur. „Svona eru reglurnar hér“, og vald kennarans ræður ríkjum. Freistandi er fyrir
kennara í tímaleysi og hraða augnabliksins að afgreiða ágreining með þeim hætti og
margoft er ekki annað til umræðu. Farsælla og meira í lýðræðisanda er að hlusta á það
sem nemendur hafa fram að færa, leyfa þeim að rökstyðja mál sitt, velta upp lausnum
og velja að lokum lausn, hvort sem það er gert með lýðræðislegri kosningu hópsins
eða með því að vitna í reglur sem fyrir eru.
Í heftinu er að finna dæmi um hvernig hægt er að vinna með ágreiningsefni í
kennslustundum. Tekið er hið sígilda dæmi um húfur innandyra en það hefur oft og
tíðum verið ágreiningsefni nemenda og kennara. Ólafur Páll og Þóra Björg benda á
að lausn ágreinings verði að bera með sér þá afstöðu að ágreiningur sé ekki ógnandi,
óþægilegur eða tímasóun að fást við hann. Setja þarf ágreiningsefnið í forgrunn frekar
en þá einstaklinga sem eiga í hlut. Hina lýðræðislegu leið að lausn ágreinings telja höf-
undar felast í því að fagna ágreiningi og líta á hann sem leið til að nálgast fólk á nýjan
hátt og læra nýja hluti (sjá 11. kafla, bls. 44).
MiKilVÆgi saMrÆÐUnnar
Hugmyndin um lýðræði í skólum er síður en svo einföld og alls ekki er fullljóst hvað
felst í kröfunni um lýðræðislegt skólastarf. En kennurum er uppálagt að vinna með
lýðræðishugsjónina bæði sem markmið og sem viðmið um verklag. Ein leiðin sem
kennarinn hefur er að leggja áherslu á samræður, bæði sem aðferð í kennslu og sem
markmið skólastarfsins. Að sjálfsögðu fara samræður fram í flestum kennslustundum
en oftar en ekki byggist kennslan þó á einræðu frekar en samræðum. Kennarinn miðlar
til nemenda sem spyrja út í þau atriði sem þeir skilja ekki. Valdahlutföllin eru skýr,
kennarinn er sá sem veit og það er hans hlutverk að miðla þekkingu. Nemandinn er
sá sem ekki veit og tekur við þekkingunni.
Til eru ýmsar kennsluaðferðir sem byggjast á samræðu jafningja og þekkingarleit
og hafa þær verið þróaðar af skólafólki úr ólíkum áttum. Heimspeki með börnum er
ein þeirra, þar sem rökræða er kennd sem gagnleg leið til að læra. Kennarar þurfa að
vera færir um að nýta slíkar kennsluaðferðir til að virkja kraft samræðunnar í skóla-