Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Qupperneq 63

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 2013 63
KristÍn bJarnadóttir
Efnisskipan í fyrsta heftinu handa byrjendum var önnur en í eldri bókum. Þar var
fyrst fjallað um tölurnar 1–10, síðan 11–20, og að lokum 21–100. Rætt var um samlagn-
ingu og frádrátt í orðum og á bls. 9 voru reikningsmerkin + og – kynnt til sögunnar.
Margföldun og deiling ásamt reikningsmerkjum voru kynnt á bls. 18–19. Frá og með
öðru hefti féll efnisskipan í hefðbundinn farveg. Þriðja heftið var helgað metrakerfinu
og nefndum tölum, það er tölum með mælieiningum og gjaldmiðli ýmiss konar. Í
fjórða hefti var fjallað um deilanleika og frumtölur (prímtölur), og þaðan leitt yfir í
aðgerðir með almennum brotum og síðan tugabrotum. Fimmta og sjötta hefti fjölluðu
meðal annars um líkingar og logra svipað og Reikningsbók Eiríks Briem. Þríliða var
kennd með því að setja upp hlutfallajöfnu, en það var nýmæli sem vakin var sér-
stök athygli á (Sigurbjörn Á. Gíslason, 1912, bls. 3). Allir æfingadæmabálkar hófust
á hugarreikningi. Reikningsbók Ólafs Daníelssonar (1906), sem hafði síðar mikil áhrif,
geymdi einnig æfingar til hugarreiknings í heilum tölum en þær komu á eftir öðrum
æfingum og hurfu í síðari útgáfum bókarinnar.
Reikningsbók Sigurbjörns var ætluð til náms undir leiðsögn kennara. Formálinn
nefnist: „Til kennara og kaupenda“ (Sigurbjörn Á. Gíslason, 1911a, bls. 3). Bókin fékk
það orð á sig að hún væri dýr (Friðrik Hjartarson, 1916) en þá ber þess að gæta að hún
var í sex heftum.
Reikningsbók handa börnum – Elías Bjarnason
Elías Bjarnason (1879–1970) ólst upp á Síðu í Vestur-Skaftafellssýslu og hlaut menntun
sína í heimahúsum en móðir hans var prestsdóttir. Ungur fór hann á vertíð á Eyrar-
bakka þar sem kennarinn í barnaskólanum leyfði honum að fylgjast með kennslu í
landlegum. Næsta vor, árið 1902, fór hann ekki í verið heldur stofnaði skóla á Síðu
(Marteinn M. Skaftfells, 1945). Hann lauk kennaranámi árið 1909 er Kennaraskóli
Íslands hafði verið stofnaður.
Formáli Reikningsbókar handa börnum eftir Elías nefnist „Hjálpaðu þér sjálfur!“ Þar
sagðist höfundur vonast til að bókin yrði þeim börnum og unglingum að liði sem
reyndu að komast niður í frumatriðum reiknings á eigin spýtur. Hann teldi ekki hag-
fellt að benda börnum á margar og mismunandi aðferðir til að leysa sama verkefnið.
Seinna, þegar festa væri fengin, mætti benda á ýmsar aðferðir ef menn teldu það eiga
við. Bókin væri einnig ætluð foreldrum sem vildu reyna að leiðbeina börnum sínum.
Að síðustu vonaðist hann til að bókin yrði nothæf sem kennslubók í skólum (Elías
Bjarnason, 1927, bls. 3). Bókin var 131 bls. en síðara bindið 115 bls.
Röð markhópanna árið 1927 var þessi: Nemendur, foreldrar, kennarar. Sjálfsnámið
var enn í fyrsta sæti. Kynslóð Elíasar Bjarnasonar var uppi á mörkum tveggja tíma,
gamla bændaþjóðfélagsins og hins nýja bæjasamfélags. Á útgáfutíma bókarinnar sótti
næstum helmingur 10–14 ára barna farskóla (Guðmundur Jónsson o.fl., 1997) þar
sem gert var ráð fyrir töluverðu sjálfsnámi nemenda. Skólar að loknu skyldunámi við
fermingaraldur voru fáir en það breyttist mjög fljótlega með lögum um héraðsskóla
(Lög um héraðsskóla nr. 37/1929) og gagnfræðaskóla (Lög um gagnfræðaskóla nr.
48/1930).