Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Síða 89

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 2013 89
hrUnd hlöÐversdóttir
þjóðfélaginu nýja krafta. Sjálfsmyndin sé ekki lengur skilgreind út frá ætt og upp-
runa og félagslegri stöðu eins og áður var. Nú ráðist hún miklu frekar af persónu-
legum hæfileikum, lífssögu og framtíðaráformum. Ólafur Páll og Þóra Björg benda
á að menntun verður að vera lífsmenntun ef hún á að vera virkilega eftirsóknarverð.
Guðmundur Finnbogason (1994) orðar þetta svo að menntun geti ekki verið fólgin
í einhliða æfingu vissra krafta, hún verði að efla manneðlið í heild sinni og koma á
samræmi milli allra líkams- og sálarafla mannsins.
Mikilvægt er að láta lýðræðishugsjónir umlykja allt skólastarf. Lýðræði snýst ekki
um sigra heldur þátttöku. Það snýst ekki um samkeppni heldur um samvinnu eins og
Ólafur Páll og Þóra Björg benda okkur réttilega á (sjá 7. kafla, bls. 25). Hefti eins og
Lýðræði og mannréttindi forðar skólafólki frá því að sofna á verðinum. Ungt fólk í dag
er vant því að vera matað á staðreyndum og upplýsingum. Skilaboð berast frá net-
heimum og fjölmiðlum um það hvernig það skuli haga sér, hvað það eigi að segja og
gera. Þannig er það steypt í sama mót sem það þorir ekki að stíga úr af ótta við að verða
öðruvísi en hinir. Eitt af mörgum hlutverkum skólanna er að horfa á fjölbreytileikann
og fagna honum. Að styrkja hvern og einn þar sem hæfileikar liggja hverju sinni. Í
heftinu leggja höfundar fram ýmsar góðar leiðir til að ná fram þeim markmiðum: Að
hlusta á raddir barna og ungmenna, að nýta mannauðinn, að nýta samræðuformið
betur í kennslu, halda nemendalýðræði á lofti og svo mætti lengi telja. Við viljum
fá út í þjóðfélagið einstaklinga sem bæði standa á sínum sjálfstæðu skoðunum og
geta jafnframt unnið með öðrum. Ákall 21. aldar er áhersla á að efla samskiptahæfni
fólks. Fjölbreyttar aðstæður kalla á slíka hæfni, þjóðfélög verða flóknari, fjölþjóðlegri
og heimurinn minnkar. Hæfnina þarf að virkja innan fjölskyldunnar, meðal vina og
félaga, á starfsvettvangi og með þátttöku fólks í lýðræðissamfélagi sem virkir borgarar
(Sigrún Aðalbjarnardóttir, 2007, bls. 35).
Í bók sinni Skóli – nám – samfélag fjallar Wolfgang Edelstein meðal annars um skól-
ann sem samfélag og lýðræðishugsjónina í því samhengi. Bókin var fyrst gefin út árið
1988. Hann gagnrýnir viðmiðunartíma sem námsgreinum er ætlað í skólakerfinu og
nefnir að „sjálfið“, þ.e. viðbrögð mannsins gagnvart umheiminum og sjálfsþekking,
fái engan afmarkaðan tíma innan skólans (Wolfgang Edelstein, 2008, bls. 178). Með
nýrri aðalnámskrá, hinum sex grunnþáttum menntunar og ekki síst með þættinum
um lýðræði og mannréttindi hefur komið svar við gagnrýni Wolfgangs og svo margra
annarra. Skólunum ber að vinna með samskipti og samvinnu, veita lýðræðisuppeldi
með því að virkja nemendur og gera þá að gerendum í eigin lífi. Heftið Lýðræði og
mannréttindi þarf að verða skyldulesning allra kennara og kennaranema. Það er ekki
nóg að lesa það einu sinni í gegn og leggja það síðan upp í hillu. Það þarf að hafa það
við höndina og glugga í það aftur og aftur til að gleyma ekki þeim tilgangi skólastarfs-
ins að virkja nemendur.