Uppeldi og menntun - 01.01.2013, Page 103

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(1) 2013 103
Kristian gUttesen
Samkvæmt þessum skilgreiningum inniheldur Heimspekisaga eftir Skirbekk og Gilje
nánast eintóma dauða þekkingu. Hér er þó vert að átta sig á því að dauð þekking er
ekki sjálfkrafa einskisverð. Öll þekking, hvort sem hún er lifandi eða dauð, hvílir á
staðreynda- og þekkingargrunni og það blasir við að án dauðrar þekkingar væri engin
lifandi þekking. Heimspekisaga er hugsanlega það rit sem geymir hvað mestan fróðleik
á íslensku úr sögu vestrænnar heimspeki. Með lagni góðs og útsjónarsams kennara
mætti kenna nánast hvaða stefnu vestrænnar heimspeki sem er án þess að styðjast við
nein önnur gögn. Einn mesti styrkur bókarinnar er þýðingar á frumtextum hinna helstu
hugsuða sem koma fyrir í bókinni. Þar rís í ákveðnum skilningi upp „lifandi þekking“
síns tíma. Í heimspekinámi er ætíð mælst til þess að nemandi lesi fremur það sem hver
og einn heimspekingur sagði sjálfur en það sem einhver annar sagði um hann. Frum-
textar, og þýðingar frumtexta, gefa greiðan aðgang að skoðunum hugsuðanna.
Hvað er það sem gerir þekkingu lifandi í skólastofunni en ekki að dauðum bókstaf
uppi á töflu? Lesandinn kann að spyrja hvort það sé afstætt eftir nemanda eða e.t.v.
afstætt eftir þekkingunni. Ég tel að hvorttveggja eigi við. Frá sjónarhorni nemandans
(eða manneskjunnar) ræðst það út frá þeirri menningu sem hann tilheyrir, og frá sjónar-
horni þekkingarinnar ræðst það út frá merkingu hennar í menningunni. Sýn mann-
eskjunnar á þekkingu sem lifandi eða dauða ræðst af gildi og vægi þekkingarinnar í
menningunni og viðhorfi manneskjunnar til hennar. Gott dæmi, sem hægt er að tengja
við veruleika ungmenna, er hugmyndin um húfubann innan dyra skólans. Í dag mega
nemendur ekki vera með húfur inni. Þessi hugmynd er lifandi frá sjónarhorni hins
fullorðna sem framfylgir henni en steindauð í huga unglingsins. Gagnvart fullorðnum
snýst þetta um virðingu við umgengnisreglur. Gagnvart nemendum snýst þetta um
sjálfsmynd og betri líðan. Og það er lifandi hugmynd í þeirra huga. Þannig má segja
að skilin milli lifandi og dauðrar hugmyndar ráðist af menningarlegu sjónarhorni á
þekkingu. Lifandi kennsla snýst um að kynna nemendum hugmyndir sem þeir geta
tengt við sinn veruleika. Heimspekileg samræða er tækifæri til að kanna hugmyndir
og kenningar sem snerta líf ungmennanna, til þess að komast að því hvaða þekking er
lifandi fyrir þeim. Að kanna með þeim jarðveg þekkingar. Af framansögðu má ráða að
lifandi þekking er fljótandi fyrirbæri og Heimspekisaga inniheldur vissulega þekkingu
sem á einhverjum tíma var lifandi fyrir lesendum. Þekking hefur þó aldrei „síðasta
söludag“, síður en svo; allt er undir því komið hvernig þekkingunni er beitt og jafnvel
í hvaða tilgangi.
Í Heimspeki fyrir þig eftir Ármann Halldórsson og Róbert Jack er leitast við að fram-
reiða kenningar fyrri tíma sem lifandi þekkingu þar sem því verður komið við. Hug-
myndir eru t.d. settar í samhengi við dægurlagatexta, myndskreytingar eru afar lýs-
andi og myndatextar orðaðir á tungumáli unglingsins. Í formála segjast höfundar hafa
gengið út frá þeim viðmiðum að „kaflar skiptust eftir viðfangsefnum (frekar en sögu-
legum tímabilum), að textinn væri heppilegur til umræðu, að hver kafli væri marg-
radda (geymdi nokkur viðhorf á viðfangsefnið), að sem flestir merkustu höfundar
heimspekisögunnar kæmu við sögu í bókinni, að greint væri frá samtímaviðhorfum í
heimspeki, að umfjöllunin tengdist hversdagslegum veruleika og að heimspeki væri lýst
sem lifandi viðfangsefni“ (ÁH og RJ, 2008, bls. 10; áherslubreyting mín). Hér ná Róbert
og Ármann að kjarna skilgreiningu á því sem ég vildi kalla lifandi þekkingu.