SunnudagsMogginn - 01.07.2012, Qupperneq 42

42 1. júlí 2012
Eitt hið fyrsta sem aðkomumönn-um er kennt norður á Akureyrieða austur á Héraði, er að þekkjaáttir. Varla er samræða ferða-
manns að sunnan hafin við heimamann á
Akureyri þegar heimamaður segir: „Hér
tölum við um að fara fram á dal þegar við
förum inn til landsins en út til sjávarins.“
Á Suðurlandi er þessu þveröfugt farið, þar
fer fólk fram til sjávar en inn eða upp til
landsins. Á Héraði fær ókunnur ferðalagur
mjög fljótt þær upplýsingar að gagnstæðar
áttir þar í sveit séu norður og austur. Hér
fara menn norður yfir fljót og snúa aftur
austur yfir. Hver sá aðkomumaður sem
ekki notar þessi orð rétt fyrir norðan og
austan er óðara leiðréttur.
Þessi umhyggja heimamanna fyrir mál-
venju síns héraðs er lofsverð og betur væri
að við hugsuðum öll jafn vel um rótgróin
sérkenni í tungutaki okkar sem bundin
eru aðstæðum og landslagi. Jafn sjálfsagt
er að aðkomumenn sýni málvenju heima-
manna virðingu og reyni eftir föngum að
tileinka sér hana.
Á Suðurlandi eru gagnstæðar áttir út og
austur eins og fjölmörg örnefnapör eru til
vitnis um. Nægir þar að nefna Eystri- og
Ytri-Rangá, en ég hef ekki orðið var við að
Sunnlendingar láti tungutak aðkomu-
manna um þetta efni trufla sig.
Jón Böðvarsson kenndi mér í mennta-
skóla að Suðurnes næðu frá Akranesi í
vestri til Reykjaness í suðri og skiptust í
tvennt, innnes og útnes. Gagnstæðar áttir
hér á suðvesturhorninu hafa frá fornu fari
verið inn og út eða inn og suður. Alkunna
er að Íslendingar fara suður til Reykjavík-
ur af öllu landinu nema Suðurnesjum
sunnan Reykjavíkur, þaðan fer fólk inn til
Reykjavíkur. Frá Reykjavík förum við
suður í Kópavog, suður í Hafnarfjörð og
þaðan er haldið áfram suður með sjó til
Keflavíkur og enn áfram suður í Garð eða
suður í Hafnir. Einhvers staðar á þeim
slóðum er hinn málfræðilegi suðuroddi Ís-
lands.
Fyrsti áttavillti maðurinn sem ég hitti
hér í Reykjavík var Norðlendingur sem
kominn var suður til að fara í skóla. Hann
býsnaðist mikið yfir því að hér í borginni
væru engar áttir á sínum stað og ómögu-
legt að vita hvað sneri norður og suður,
austur eða vestur. Ekki er erfitt að skilja að
sá sem elst upp með fjöll á báðar hendur sé
nokkuð ruglaður þegar hann kemur á
Suðurnes. Hins vegar vakti athygli mína
að þessi Norðlendingur taldi fullkomlega
sjálfsagt og eðlilegt að vera áttavilltur hér
syðra, og engin ástæða væri fyrir hann að
tileinka sér þau orð um áttir sem heima-
menn notuðu. Ég gæti trúað að skólafélagi
minn hafi ekki verið einn um þetta við-
horf, heldur hafi þorri aðkomufólks í
Reykjavík alla tuttugustu öld talið að ekki
þyrfti að leggja sig neitt sérstaklega eftir
aldagömlu tungutaki innfæddra Reykvík-
inga um áttir. Reykvíkingar sjálfir virðast
hafa leitt áttavillu hinna aðfluttu sveita-
manna hjá sér eða talið vonlaust að leið-
rétta hana.
Nú eru innfæddir Reykvíkingar löngu
orðnir í minnihluta hér á höfuðborg-
arsvæðinu og bæði ungir og gamlir vita
lítið hvert þeir eru að fara. Svo virðist sem
allir fari nú í sömu áttina – upp. Fólk fer
upp í Kópavog, upp í Hafnarfjörð, upp á
Þingvöll eða upp á Selfoss og ekki er óal-
gengt að fólk ætli upp á flugvöll, og á þá
við Keflavíkurflugvöll, en úr Reykjavík er
hann í suður. Nýlega heyrði ég mann tala
um að fara upp til Reykjavíkur úr Hafn-
arfirði.
Fólk hlýtur að vera afskaplega langt
niðri ef allar áttir eru upp.
Í vor hitti ég hámenntaðan mann við
gömlu höfnina í Reykjavík. Hann talaði
um að fara austur í Laugarnes. Ég gæti
trúað að ömmur mínar báðar hefðu orðið
býsna langleitar, þær fóru alltaf inn í
Laugarnes. Maðurinn reyndist vera Skaft-
fellingur.
Nú þýðir lítið að ætlast til að skólarnir
kenni reykvískum börnum að nota áttir
samkvæmt hefð hér á Suðurnesjum því
hlutfall landsbyggðarfólks er enn hærra í
kennarastétt en almennt gerist. Grunn-
skólakennarar eru jafn áttavilltir og börn-
in, og þeir sem þeim kenna eru líka utan af
landi.
Notum sumarið til að átta okkur, hvert
sem leið okkar liggur. Góða ferð!
Hvert skal halda
úr borginni?
’
Nú eru innfæddir
Reykvíkingar löngu
orðnir í minnihluta
hér á höfuðborgarsvæðinu
og bæði ungir og gamlir
vita lítið hvert þeir eru að
fara. Svo virðist sem allir
fari nú í sömu áttina – upp.
Það má líka leggja leið sína norður í sumarleyfinu og fara þá niður á leiðinni.
Morgunblaðið/Eggert
Tungutak
Baldur Sigurðsson
balsi@hi.is
Ég hef verið mjög ánægður ístarfi hér. Það tekur auðvitaðtíma sinn að kynnast menning-unni og áheyrendum. Ég verð
hins vegar að viðurkenna að íslenskir
áheyrendur hafa komið mér skemmtilega
á óvart vegna þess hversu opnir þeir eru
fyrir nýjum verkum og hugmyndum.
Víða um heim vilja áheyrendur bara
heyra verk sem þeir þekkja, en hjá ís-
lenskum áheyrendum gildir að þeir þurfa
ekki að þekkja verkin til að geta notið
þeirra. Það er ómetanlegt fyrir mig sem
hljómsveitarstjóra að vinna í samfélagi
þar sem áheyrendur langar að kynnast
nýjum og spennandi verkum,“ segir Ilan
Volkov, aðalstjórnandi og listrænn
stjórnandi Sinfóníuhljómsveitar Íslands.
Spurður hvað hafi borið hæst á liðnu
starfsári segir Volkov því ekki að leyna að
Tectonics-tónlistarhátíðin skipi þar stór-
an sess. „Ég er einstaklega ánægður með
að hafa getað ýtt því verkefni úr vör á Ís-
landi, en á næsta ári verður hátíðin hald-
in hérlendis um miðjan apríl og í fram-
haldinu í Glasgow hjá Skosku
BBC-sinfóníuhljómsveitinni um miðjan
maímánuð. En vonandi verður Ísland
alltaf vagga Tectonics,“ segir Volkov og
tekur fram að það verði sterk tengsl milli
hátíðanna tveggja á næsta ári.
„Þannig langar mig að flytja verk í
Glasgow eftir skoska tónskáldið Charles
Ross sem býr og starfar hérlendis, en við
fluttum eftir hann verk á síðustu Tecto-
nics-hátíð. Eins er ég þegar farinn að
leggja drög að því að tónskáld sem taki
þátt í Tectonics í Glasgow að ári komi til
Íslands árið þar á eftir. Áherslan verður
eftir sem áður á tónskáld viðkomandi
lands og engin tvö ár verða eins. Meg-
inspurningarnar verða eftir sem áður þær
sömu, þ.e. hvað er tónlist, hvaða tónlist
hentar sinfóníuhljómsveitum, hvernig er
hægt að víkka mörkin og auka róttækni
og hvernig er hægt að tengja saman ólík-
ar tónlistargreinar?“ segir Volkov og tek-
ur fram að skemmtilega mikil gróska sé í
tónsmíðum íslenskra tónskálda, en Vol-
kov hefur sem kunnugt er lagt sig fram
um að kynna sér vel íslenskar tónsmíðar.
„Mér finnst heillandi hversu auðvelt
aðgengið er að íslenskum tónskáldum,
bæði þeim yngri og þeim eldri. Ég er nú
þegar búinn að kynnast fjölda yngri tón-
skálda hérlendis og hef komist að því að
við eigum mjög margt sameiginlegt,“
segir Volkov og tekur fram að sér finnist
spennandi hversu náin samvinna sé milli
íslenskra tónskálda af yngri kynslóðinni
sem birtist t.d. hjá hópnum S.L.Á.T.U.R.
og í samvinnu Daníels Bjarnasonar og
Valgeirs Sigurðssonar.
„Ungu tónskáldin höfðu ekki mikla
reynslu af því að vinna með sinfóníu-
hljómsveitum og mig langar að leggja
mitt af mörkum til að breyta því. Mér
finnst spennandi að vinna með tón-
skáldum sem ekki eru vön að vinna með
sinfóníuhljómsveitum, þannig er Hildur
Guðnadóttir t.d. að semja verk fyrir
hljómsveitina til flutnings á næstu Tecto-
nics-hátíð og má búast við spennandi tón
og nýrri orku í verkinu hennar.“
Mikill fjölbreytileiki í verkefnavali
Þar sem Volkov réðst ekki til starfa fyrr
en í upphafi árs 2011 kom hann ekki
nema lítillega að gerð efnisskrár síðasta
vetrar. Komandi starfsár Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands verður því það
fyrsta sem Volkov tekur virkan þátt í að
skipuleggja og ljóst má vera að hann hef-
ur skýra sýn á það hverju hann langar til
að koma í verk meðan hann gegnir stöðu
sinni hjá Sinfóníuhljómsveitinni.
„Við lögðum upp með að hafa mikinn
fjölbreytileika í verkefnavali auk þess
sem við fáum glæsilega einleikara og ein-
söngvara í hæsta gæðaflokki. Ber þar
helst að nefna Deborah Voigt sem syngja
mun Sjöslæðudansinn eftir Richard
Strauss á tónleikum í mars, Steven Os-
borne sem leika mun Píanókonsert fyrir
vinstri hönd eftir Maurice Ravel í sept-
ember og klarínettuleikarann Martin
Fröst sem leika mun Peacock Tales eftir
Anders Hillborg í október,“ segir Volkov.
„Mér fannst líka mjög mikilvægt að fá
til liðs við okkur nokkurn fjölda af
Spennandi
tímar
framundan
Að mati Ilans Volkovs, aðalstjórnanda Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands, á að vera ævintýri líkast
fyrir tónleikagesti að mæta á tónleika sveit-
arinnar. Volkov er lítið gefinn fyrir endurtekn-
ingar og vill leyfa fjölbreytileikanum að njóta sín
á komandi starfsári.
Silja Björk Huldudóttir silja@mbl.is
Lesbók