Morgunblaðið - 27.10.2012, Blaðsíða 22

SVIÐSLJÓS
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Þátttakendur í nýlegri viðhorfs-
könnun um utanvegaakstur töldu að
algengasta ástæðan fyrir ut-
anvegaakstri væri sú að ökumönn-
unum sem hann stunduðu þætti
gaman að aka utan vega eða þætti
það spennandi. Þegar þátttakendur
sem höfðu ekið utan vega voru
spurðir um ástæður þess að þeir
stunduðu utanvegaakstur breyttust
aftur á móti svörin. Þeir sögðu akst-
urinn mun fremur óviljaverk eða að
um leyfilegan utanvegaakstur væri
að ræða.
Þetta er meðal þess sem kemur
fram í meistaraprófsritgerð Krist-
ínar Þóru Jökulsdóttur, í umhverfis-
og auðlindafræði við Háskóla Ís-
lands. Meginefni ritgerðarinnar
byggist á viðhorfskönnuninni.
Kristín Þóra bendir á að munurinn
á svörum þeirra sem ekki stunda ut-
anvegaakstur og þeirra sem aka utan
vega geti verið sá að þeir sem aka ut-
an vega vilji ekki viðurkenna að þeir
geri það sér til skemmtunar, enda
um ólöglegt athæfi að ræða, til að
réttlæta sína eigin hegðun.
Þriðjungur ekið utan vegar
Könnun Kristínar Þóru er fyrsta
rannsóknin þar sem á kerfisbundinn
hátt er reynt að komast að ástæðum
utanvegaaksturs og viðhorfum al-
mennings til hans.
Svörin í könnuninni leiddu í ljós að
yfir 90% Íslendinga hafa tekið eftir
ummerkjum um akstur utan vega á
ferðum sínum um landið. Yfir 60%
hafa séð einhvern aka utan vega og
nálægt 50% þekkja einhvern sem það
hefur gert. Um þriðjungur við-
urkennir að hafa ekið utan vegar.
Mun algengara er að karlmenn aki
utan vegar
Um 87% þátttakenda í könnuninni
töldu að fræðslu um akstur utan vega
væri ábótavant og að ein af algengari
ástæðunum fyrir honum væri að fólk
áttaði sig ekki á skaðanum sem hann
ylli. Því væri ekkert tiltökumál að
aka utan vega.
Tekur aldir að jafna sig
Í ritgerð Kristínar Þóru er einmitt
töluvert fjallað um áhrif ut-
anvegaaksturs. Með akstrinum, jafn-
vel bara í eitt skipti, þjappast jarð-
vegurinn og geta jarðvegsins til að
draga í sig vatn minnkar. Það verður
þess valdandi að regnvatn og leys-
ingavatn, sem jarðvegurinn hefði
annars dregið í sig, rennur í hjólför-
unum. Afleiðingarnar sjást ágætlega
á myndinni hér að ofan en hún er
tekin í Hrossadal sem er brattur dal-
ur á milli Steinsskarðs í Vaðlaheiði
og Víkurskarðs. Þar hafa torfæru-
hjól farið um með augljósum afleið-
ingum.
Í ritgerðinni kemur fram að það
fari eftir jarðvegsgerðinni hversu
lengi jarðvegur sé að jafna sig eftir
utanvegaakstur. Margt bendi til þess
að fyrsti aksturinn hafi hlutfallslega
mestu áhrifin. Áhrifin aukast eftir
því sem meira er ekið og geta valdið
jarðvegsrofi sem eykst í sífellu, nema
eitthvað sé að gert. Það geti tekið
aldir fyrir jarðveginn að jafna sig eft-
ir utanvegaakstur.
Rannsókn Kristínar Þóru leiddi
einnig í ljós að fólk virtist aka óafvit-
andi eða óviljandi utan vega, t.d. þeg-
ar það þyrfti að mæta bíl á þröngum
hálendisvegum. Slæmt ástand há-
lendisvega getur einnig leitt til þess
að fólk neyðist til að krækja fyrir
keldur.
Samkvæmt lögum má aka utan
vega í undantekningartilfellum, s.s.
vegna landbúnaðarstarfsemi og ann-
arrar vinnu. Meirihluti þátttakenda
taldi að þessum undantekning-
artilfellum mætti fækka en þau væru
hins vegar réttlætanleg í neyð.
Spennandi að spæna upp gróður?
Ljósmynd/Helga Kvam
Minnismerki Þessi mynd var tekin í Hrossadal sumarið 2008. Hér sést vel hvernig vatn sest í hjólförin.
 Þátttakendur í viðhorfskönnun um utanvegaakstur telja að þeim sem aka utan vega finnist það
gaman og spennandi  Ökumenn segja aksturinn óviljaverk eða leyfilegan  Langvarandi áhrif
Þyrnir í augum
» Viðhorf Íslendinga til ut-
anvegaaksturs er almennt nei-
kvætt, skv. rannsókn Kristínar
Þóru. Fólk telur hann vera
vandamál og hafa mikil áhrif á
umhverfið.
» Konur voru neikvæðari en
karlar og eldra fólk var nei-
kvæðara en yngra.
» Úrtak rannsóknarinnar var
1.200 manns, 18 ára og eldri.
Svarhlutfall var 51,4%.
22 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2012
Smiðshöfði 1, 110 Reykjavík, sími 587 9700, propack.is, propack@propack.is
Sérhæfum okkur í pökkun og frágangi
á búslóðum til flutnings milli landa,
landshluta eða innanbæjar
Við pökkum búslóðinni, önnumst farmbréf, tollafgreiðslu og sjáum um flutning á áfangastað. Flytjum fyrir
einstaklinga, fjölskyldur og fyrirtæki. Sjáum einnig um að pakka upp búslóðinni á nýju heimili og koma öllu fyrir
eins og óskað er. Ef heimilið er ekki tilbúið bjóðum við geymslu búslóða, í nýlegu og glæsilegu húsnæði, með
fullkomnu öryggis- og brunavarnakerfi.
Stofnað árið 1981
Athygli Krist-
ínar Þóru Jök-
ulsdóttur á
akstri utan
vega vaknaði
þegar hún, á
barnsaldri, fór
með foreldrum
sínum í upp-
græðsluferðir
þar sem mark-
miðið var að græða upp för eftir
utanvegaakstur, bæði í Þórs-
mörk og á Reykjanesskagann.
Ferðirnar voru farnar á vegum
Landgræðslu ríkisins og Ferða-
klúbbsins 4x4. Hún var sex ára
og akstursförin náðu henni upp
að mitti. „Það skiptir lítið barn
miklu máli að fá að taka þátt í
verkefnum fullorðna fólksins og
þess vegna fannst mér mikið til
um þessar ferðir og þær fengu
mig til þess að vilja fara vel með
land og náttúru. Enn þann dag í
dag ríkir í mér sterk löngun til
þess að hugsa vel um náttúruna
og af þeirri ástæðu gerðist ég
landvörður árið 2008 og hef á
sumrin starfað sem slíkur síð-
an,“ segir hún í ritgerðinni.
Sex ára í upp-
græðsluferð
LANDVÖRÐUR FRÁ 2008
Kristín Þóra
Jökulsdóttir
til að skoða
myndir Völundar
Jónssonar af
ummerkjum um
utanvegaakstur.
Skannaðu kóðann
Að mati yfir 80% þátttakenda í
könnuninni er tekið of vægt á ut-
anvegaakstri en aðeins 2% töldu að
refsingar væru of harðar og 16%
töldu viðurlög hæfileg.
Langflestir þátttakendur, eða
83%, voru hlynntir því að lögregla
sekti fyrir akstur utan vega. Þá
finnst rúmlega helmingi að land-
verðir (58,8%) og þjóðgarðsverðir
(55,5%) ættu að hafa leyfi til þess
sama.
Kristín Þóra starfar sem land-
vörður á sumrin og hefur bæði séð
ummerki um utanvegaakstur og
unnið við að afmá förin – með hrífu
að vopni. Hvernig líst henni á að
landverðir fái leyfi til að sekta fyrir
utanvegaakstur?
Yrði að gera faglega
„Ef það yrði gert með faglegum
hætti, þá er ég fylgjandi því,“ segir
Kristín Þóra. Halda þyrfti námskeið
fyrir þá sem slíkar heimildir fengju.
Myndina hér að ofan tók Kristín
Þóra í sumar af ummerkjum um ut-
anvegaakstur skammt norðan við
Dettifoss. Þau voru greinileg frá
veginum austan við fossinn, um 2
km áður en komið var að fossinum
norðan megin. Hún og starfssystir
hennar í landvörslunni rökuðu yfir
förin.
Ljósmynd/Kristín Þóra Jökulsdóttir
Fleiri fái leyfi til að sekta
fyrir utanvegaakstur