Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.12.2012, Blaðsíða 48

48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.12. 2012
D
yrnar á skrifstofu forstjóra
opnast og hann gengur hæg-
um skrefum í áttina til mín,
réttir út höndina. „Kári Stef-
ánsson.“ Ég segi líka til nafns
en minni hann á að við höfum áður hist,
heima hjá Kristjáni Davíðssyni listmálara í
sumar. „Mér er vel kunnugt um það,“ segir
hann. „Fannst bara kurteislegra að kynna
mig.“ Hann snýst á hæli áður en ég sé hvort
hann setur upp glott. Ég fylgi Kára inn á
skrifstofuna, þar sem mér er vísað til sætis
við burðugt fundarborð. Í þann mund sem
ég er að fá mér sæti grípur forstjórinn hins
vegar inn í. „Nei, þú verður þarna. Ég hér,
nær dyrunum. Ég þarf að geta verið fljótur
að komast út.“
Hvað sem það nú þýðir.
Að baki er salan á Íslenskri erfðagrein-
ingu til bandaríska líftækni- og lyfjafram-
leiðslufyrirtækisins Amgen fyrir 52 milljarða
króna í vikunni. Gjörningur sem Kári Stef-
ánsson hefur lýst velþóknun sinni á.
„Fjárfestarnir sem áttu fyrirtækið fá fjár-
festingu sína til baka áttfalt. Það hljóta að
teljast góð viðskipti,“ byrjar Kári og viður-
kennir að sér þyki íslenskir fjölmiðlar hafa
einblínt um of á „tap“ Íslenskrar erfðagrein-
ingar í umfjöllun sinni um söluna undanfarna
daga.
Bókhaldslegt slys
„Það er bókhaldslegt slys að svona fjárfest-
ing sé kölluð tap. Reglurnar eru þannig að
þegar þú fjárfestir í gerð hugverka er það
bókfært sem tap. Bókhaldslegt tap Íslenskr-
ar erfðagreiningar felst í því að búa til hug-
verk sem þarf alls ekki að vera slæm fjár-
festing til lengri tíma litið. Væri ég að kaupa
byggingu þá gæti ég bókfært verðmætið sem
liggur í henni á móti peningunum sem settir
eru í verkefnið. Verðmæti hugverka er hins
vegar svo huglægt að þetta er ekki gert. Nú
þegar Amgen kaupir fyrirtækið á þessu háa
verði byggist það á þeirra mati, þeir telja að
Íslensk erfðagreining sé þessara peninga
virði.“
Er umræða um tap þá villandi?
„Hún er það. Með því að tala sýknt og
heilagt um tap fæla menn fólk frá því að búa
til verðmæti af þessari gerð og fjárfesta í
þeim. Undanfarin fimmtán ár hef ég reynt
að sannfæra þá sem fjalla um viðskipti á Ís-
landi um að ekki sé hægt að meta hátækni-
fyrirtæki af þessari gerð á sama hátt og
menn meta venjuleg iðnaðarfyrirtæki. Það er
með ólíkindum á tímum, þegar illa hefur
gengið að draga erlenda fjárfestingu inn í
landið, að menn skuli bara hugsa og tala um
tap fyrirtækisins þegar það hefur verið
keypt af erlendum aðilum á hæsta verði sem
nokkru sinni hefur verið greitt fyrir íslenskt
fyrirtæki. Væri ekki eðlilegra að fagna því
að öflug erlend fyrirtæki séu loksins tilbúin
að koma hingað aftur – og það af fullum
krafti?“
Rekstur tryggður um langan tíma
Færir hið nýja eignarhald Íslenskri erfða-
greingu aukinn stöðugleika?
„Já, það gerir það. Nú er rekstur fyrir-
tækisins tryggður um langan tíma, auk þess
sem þetta gefur okkur möguleika á að auka
við þessa starfsemi, frekar en að minnka
hana. Það sem gleður mig sem gamlan vís-
indamann er að núverandi eigendur fyrir-
tækisins hafa hvatt okkur af miklum krafti
til að halda áfram að gera uppgötvanir og
leiða mannerfðafræði í heiminum í gegnum
uppgötvanir sem við snúum yfir í vísinda-
greinar. Það gerir það að verkum að ekki
þurfa að koma til landsins önnur fyrirtæki til
að taka yfir þann hluta starfseminnar sem
hefur verið til þess fallinn að auka veg og
virðingu íslenskra vísinda svo um munar.“
Finnst þér Íslensk erfðagreining hafa
mætt takmörkuðum skilningi hér á landi?
„Á því eru tvær hliðar. Fyrirtækið hefur
mætt gífurlega miklum skilningi hjá almenn-
ingi í landinu sem að mörgu leyti hefur borið
okkur á herðum sér með því að taka þátt í
rannsóknum og stutt okkur með ráðum og
dáð.
Íslenska pressan hefur á hinn bóginn
verðið okkur heldur köld. Mikið hefur verið
fjallað um uppgötvanir okkar erlendis og
stórblaðið The New York Times meðal ann-
ars slegið þeim upp á forsíðu. Íslenska
pressan hefur aftur á móti sjaldan gert sér
mat úr þessum uppgötvunum. Skýringin get-
ur legið í því að það er ekki nægilega mikil
sérhæfing í íslenskri blaða- og frétta-
mennsku og ekki hefur ástandið batnað eftir
að ritstjórnir hafa verið skornar niður. Ég
hef stundum pínulítið á tilfinningunni að ís-
lenskir fjölmiðlar trúi því ekki að upp-
götvanirnar sem við erum að gera í þessu
fyrirtæki séu raunverulegar. Fjölmiðlum til
varnar má þó benda á að við erum svolítið
skringilegt fyrirtæki í þessu samfélagi. Sam-
an við hvað á að bera okkur?“
Slæmt hlaut að vera gott
Geturðu nefnt dæmi um vanhæfi íslenskra
fjölmiðla?
„Það get ég gert. Einu sinni hringdi til
mín blaðamaður Morgunblaðsins sem tjáði
mér að verið væri að flytja fréttir af rann-
sóknum okkar á ráðstefnu í Montreal í Kan-
ada. Átti rannsóknin að fjalla um tengsl fóta-
óeirðar og háþrýstings. Ég sagði
blaðamanninum að mér þætti þetta skrýtið,
þar sem ég kannaðist ekki við téða rann-
sókn, og bað um frest til að kynna mér mál-
ið. Eftir að hafa hringt út um allan heim
komst ég að því að maður, sem ég þekki
ágætlega, hafði án míns leyfis sett nafn mitt
á fyrirlestur sem hann var að flytja í Mont-
real. Ég fór í gegnum málið allt saman og
komst að raun um að vinnan sem hann var
að kynna þarna var léleg og vísindin fyrir
neðan allar hellur.
Því næst hringdi ég í blaðamanninn og
bað hann í guðanna bænum að flytja ekki
frétt af þessu, þar sem rannsóknin væri
ómerkileg og málið svona vaxið. Blaðamaður-
inn brást þunglega við þessu og daginn eftir
birtist frétt á forsíðu Morgunblaðsins um
þessa stórkostlegu uppgötvun. Fyrst ég
sagði að þetta væri slæmt, hlaut það að vera
gott. Ég gat alla vega ekki skilið þetta öðru-
vísi.“
Er algengt að menn í heimi vísindanna
hegði sér svona, hengi nöfn annarra vísinda-
manna og fyrirtækja við sína vinnu?
„Því get ég ekki svarað. Þessi tiltekni
maður hélt að þetta væri í lagi. Sem það var
ekki. Ég fór yfir málið með honum og hann
mun aldrei gera þetta aftur.“
Ekki komið að fótum fram
Er áhugi íslenskra fjölmiðla á rekstrarhlið
Íslenskrar erfðagreiningar tilkominn vegna
vanþekkingar þeirra á vísindahliðinni?
„Það er ekki ósennilegt. Vandinn er hins
vegar sá að þeir hafa ekki almennilegan
skilning á rekstrarhliðinni heldur vegna þess
að þeir eiga erfitt með að horfa til verðmæta
sem til verða í formi hugverka. Þetta er fínt
dæmi um það,“ segir Kári og tekur Við-
skiptablaðið upp af borðinu. „Þegar þeir
fjalla um ársreikning okkar frá í fyrra taka
þeir ekki inn í myndina að fyrirtæki eins og
þetta mótast af því hvers konar fjárhagslega
bakhjarla það hefur. Þegar verið er að búa
til hugverk af þessu tagi færðu ekkert tekju-
streymi til að byrja með. Mér þykir merki-
legt að eftir að fyrirtækið var selt fyrir 52
milljarða króna hélt Viðskiptablaðið áfram að
halda því fram á vefútgáfu sinni að fyrir-
tækið hefði verið komið að fótum fram og að
um nauðungarsölu hefði verið að ræða. Það
er gjörsamlega út í hött. Áhugi á fyrirtækinu
var þvert á móti mikill, Amgen var ekki eini
aðilinn sem reyndi að kaupa.“
Hvað voru mörg raunhæf tilboð á borðinu?
„Þrjú fyrirtæki höfðu áhuga. Tvö lögðu
fram raunhæf tilboð og það þriðja var að
vinna í því að leggja fram slíkt tilboð.“
Hefði mátt fá hærra verð fyrir fyrirtækið?
„Menn geta alltaf látið sig dreyma en ég
held að þetta sé mjög myndarlegt verð fyrir
fyrirtækið á þessu augnabliki. Ef við skoðum
þetta sem verð fyrir hvert kílógramm af
uppgötvunum sem hér hafa verið gerðar er
þetta allt í lagi.“
Hann brosir.
Gera þarf fleira en gott þykir
Hvaða væntingar um arðsemi hafði þú þegar
þú lagðir af stað í þessa vegferð árið 1996?
„Ég hafði hvorki væntingar né skilning á
því. Ég var prófessor við Harvard-háskóla
og hafði aldrei komið nálægt viðskiptum.
Mitt framlag hefur fyrst og fremst verið sem
vísindamaður en mér hefur um leið tekist að
fjármagna rannsóknirnar gegnum viðskipta-
lífið. Margar hliðar á þeim heimi eru mér
ekki bara framandi heldur eru þær ekkert
sérstaklega aðlaðandi. Það verður bara að
segjast eins og er. En í vísindum verða
menn að gera fleira en gott þykir, hvort sem
það er að sækja um styrki eða fá til liðs við
sig fjárfesta. Þessi fjármögnun hefur gert
okkur kleift að sinna okkar rannsóknum og
sennilega hefur enginn, hvorki stofnun né
fyrirtæki, lagt meira af mörkum til mann-
erfðafræðinnar í heiminum en Íslensk erfða-
greining undanfarin sextán ár. Það er kjarni
málsins.“
Eru viðskiptin nú í vikunni staðfesting á
því?
„Já, þau eru staðfesting á því. Amgen er
ekki að kaupa neitt annað en okkar getu,
eins og þeir meta hana, til að gera upp-
götvanir. Að sama skapi eru þeir sannfærðir
um að þeir geti snúið þessum uppgötvunum
okkar yfir í lyf til að lina þjáningar og lækna
sjúkdóma. Það hlýtur að vera af hinu góða.“
Amgen hlýtur samt líka að gera sér vonir
um að fjárfestingin skili arði í nálægri fram-
tíð?
„Það tekur tíu til fimmtán ár að búa til lyf
og koma því á markað. Það sem eigendurnir
vilja sjá er að uppgötvanir okkar fari að hafa
áhrif á það ferli frá upphafi til enda. Ég er
ekki í nokkrum vafa um að það fari að ger-
ast bráðlega, þá er ég að tala í vikum en
ekki árum. Við erum með ýmislegt í okkar
kistu.
Amgen þarf á okkar þekkingu að halda til
að gera þetta ferli skilvirkara. Eitt af stóru
vandamálum lyfjaiðnaðarins er að menn
byrja gjarnan á því að rýna í líffræði dýra
Vont að meta
hugverk til fjár
KÁRI STEFÁNSSON, FORSTJÓRI ÍSLENSKRAR ERFÐAGREININGAR, ER HÆSTÁNÆGÐUR MEÐ SÖLUNA
TIL AMGEN Í VIKUNNI, HÚN TRYGGI REKSTRARGRUNDVÖLL FYRIRTÆKISINS TIL LENGRI TÍMA. HANN BENDIR
HINS VEGAR Á TAKMARKAÐAN SKILNING ÍSLENSKRA FJÖLMIÐLA Á FYRIRTÆKINU, BÆÐI VÍSINDA- OG
REKSTRARHLIÐINNI. SKOÐA ÞURFI TAP ÞESS Í RÉTTU SAMHENGI, ERFITT SÉ AÐ META HUGVERK TIL FJÁR.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
„Þessi fjármögnun hefur gert okkur kleift
að sinna okkar rannsóknum og sennilega
hefur enginn, hvorki stofnun né fyrirtæki,
lagt meira af mörkum til mannerfðafræð-
innar í heiminum en Íslensk erfðagreining
undanfarin sextán ár,“ segir Kári Stefáns-
son forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar.