Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.12.2012, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.12. 2012
Háskólanemarnir átta sem unnu að rannsókn á eyðibýlum á Vesturlandi og Norðausturlandi sumarið 2012. Efri röð frá vinstri: Hildur
Guðmundsdóttir, Axel Kaaber og Birkir Ingibjartsson. Neðri röð frá vinstri: Steinunn Eik Egilsdóttir, Þuríður Elísa Harðardóttir,
Bergþóra Góa Kvaran, Olga Árnadóttir og Sólveig Guðmundsdóttir Beck.
Gamli bærinn á Eyjardalsá er staðsettur inni í Bárðardal, tæpan kílómetra vestur af Skjálfandafljóti.
ÚT UM ALLT LAND ERU EYÐIBÝLI SEM
VITNA UM BARÁTTUANDA ÍSLENDINGA EN
EINNIG UM ÓSIGRA ÞEIRRA. NÚ HAFA ÞAU
VERIÐ RANNSÖKUÐ OG NIÐURSTAÐA
RANNSÓKNARINNAR GEFIN ÚT.
Börkur Gunnarsson borkur@mbl.is
Eyðibýlum
verði
bjargað
Ú
t er komið fyrsta, annað og þriðja bindi af
riti sem nefnist Eyðibýli á Íslandi og sýnir
rannsóknir á eyðibýlum og yfirgefnum
húsum á Íslandi. Heilum 339 eyðibýlum
eru gerð skil í bókunum. Um afrakstur
verkefnis er að ræða sem hefur verið í gangi í nokkur
ár.
Markmið verkefnisins Eyðibýli á Íslandi er að rann-
saka og skrá umfang og menningarlegt vægi eyðibýla og
annarra yfirgefinna íbúðarhúsa í sveitum landsins. Verk-
efnið er unnið með stuðningi Nýsköpunarsjóðs náms-
manna, Húsafriðunarnefndar, mennta- og menningar-
málaráðuneytisins, sveitarfélaga og annarra aðila.
Verkefnið hefur verið tilnefnt til Nýsköpunarverðlauna
forseta Íslands, Menningarverðlauna DV og Hvatningar-
verðlauna iðnaðarráðherra.
Á Íslandi er mikill fjöldi eyðibýla og yfirgefinna íbúð-
arhúsa. Sum þessara húsa standa í blómlegum sveitum
nálægt annarri byggð. Önnur eru á eyðijörðum, fjarri
byggð. Hugtakið eyðibýli er hér notað í nokkuð víðum
skilningi. Það er látið ná yfir yfirgefin hús í sveitum,
jafnvel þótt þau standi þar sem enn er önnur byggð til
staðar, þ.e. ekki eingöngu á eyðijörðum.
Áhugamannafélag um eyðibýli
Þessi yfirgefnu íbúðarhús eru afar misjöfn. Það er
grundvöllur að gera mörg þeirra upp, en önnur eru lé-
leg eða illa farin. Vorið 2011 var félagið Eyðibýli –
áhugamannafélag stofnað eftir um tveggja ára undirbún-
ing. Félagið hóf umfangsmikla rannsókn með yfirskrift-
ina: „Eyðibýli á Íslandi“. Tilgangur rannsóknarinnar er
að meta menningarlegt vægi þessara húsa, mögulega
björgun þeirra, endurgerð og nýtingu, meðal annars í
ferðaþjónustu. Fyrsti hluti rannsóknarinnar fór fram
sumarið 2011 og sáu fimm háskólanemar úr arkitektúr,
stjórnmálafræði og verkfræði um hana. Farið var að öll-
um eyðibýlum og yfirgefnum íbúðarhúsum á Suður- og
Suðausturlandi, húsin metin og aflað upplýsinga um
sögu þeirra og ástand. Sumarið 2012 unnu átta há-
skólanemar úr verkfræði, arkitektúr, og fornleifafræði
rannsóknina og náði hún til tveggja landsvæða; Norður-
lands eystra og Vesturlands. Afrakstur þessara rann-
sókna liggur nú fyrir í þessum þremur útgefnu bindum.
Umsjónarmenn verkefnisins eru Sigbjörn Kjartansson
arkitekt og jarðeðlisfræðingur og Gísli Sverrir Árnason,
menningar- og stjórnsýsluráðgjafi. Aðspurður hvernig
það hafi komið til að þetta verkefni fór af stað segir
Gísli Sverrir að það hafi verið þannig að einn þeirra
keyrði framhjá svona fallegu eyðibýli og spurði þeirrar
spurningar í góðra vina hópi, hvort ekki væri hægt að
bjarga því. „Síðan fór boltinn að rúlla,“ segir Gísli
Sverrir. „Við erum ekki búin að ná yfir nema um helm-
ing allra eyðibýla á Íslandi með þessum þremur bindum.
Ef áfram heldur sem horfir þá stefnir í að þetta verði
upplýsingar um 600 hús þegar öll bindin eru komin út.“
Framlag til menningararfsins
„Vonir standa til þess að útgáfan stuðli að aukinni um-
ræðu og verkefnið geti verið hvatning þeim sem eiga
húsin,“ segir Gísli. „Nú eru húsin komin á bók sem gef-
ur þeim annan sess. Svo kemur í ljós að inn á milli
þessara eyðibýla eru mjög merkileg hús. Sem fagmenn í
byggingarlist og menningarsögu segja að megi alls ekki
eyðileggjast. Heldur verði að gera allt sem hægt er til
að varðveita þau.