Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.04.2013, Blaðsíða 4

4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.4. 2013
„Í hvað fara launin þín?“ er yf-
irskriftin á reiknivél sem sett
hefur verið upp á vefsíðunni
Rikid.is. Rannsóknarmiðstöð
um samfélags- og efnahagsmál
stendur fyrir vefnum, sem
ætlað er „að gefa skattborg-
urum gleggri mynd af þeim
kostnaði sem fellur til árlega
vegna reksturs hins opinbera
á Íslandi“.
Á vefnum er hægt að setja
saman manns eigið ríki út frá
þeim kostnaðarliðum sem til-
teknir eru í fjárlögum. Þannig
má velja þá liði sem hverjum
og einum finnst nauðsynlegir
og sjá hvað myndi kosta að
reka draumaríkið. Jafnframt
er launareiknivél á vefnum
sem segir hversu mikið
hver og einn leggur til
samfélagsins og hversu
langan tíma tekur að afla
þeirra tekna.
ón á mann,“ segir hann. „Þetta eru
framtíðarskattgreiðendur landsins
sem munu erfa þessar skuldir. Og í
hvað fóru þessir peningar? Þeir
fóru í að veita þjónustu eða byggja
í gamla daga.“
Hann tekur dæmi af tveim 25
ára einstaklingum sem búa saman
og eru að stíga sín fyrstu skref á
vinnumarkaðnum að loknu námi.
„Þeir erfa samkvæmt þessu opin-
berar skuldir upp á samtals 42
milljónir og munu borga alla ævi af
einbýlishúsi sem þeir fá aldrei að
sjá og aldrei að koma í. Hvaða
réttlæti er í því?“
Hruninu að kenna?
Spurður hvort ekki sé eðlilegt að
þjóðfélag stofni til skulda þegar
byggt er upp samfélag, þá svarar
hann: „Gott og vel, tökum ástandið
árið 2000,“ segir hann.
„Hið opinbera skuldaði nánast
ekki neitt og unga sjálfstæðismenn
dreymdi um skuldlaust Ísland.
Voru þá engir vegir? Voru
þá skólarnir ómögulegir? Ef
við berum saman gæði þjón-
ustu og innviða 2013 og
2000, þá er nánast enginn
munur, en núna skuldar hið
opinbera hinsvegar rúma
2.100 milljarða. Er það
bara hruninu að kenna?
Nei, það er vegna þess
að eftir hrunið hefur
Hversu langan tíma tekur aðtelja upp í milljarð?“ spyrHeiðar Guðjónsson og
beinir spurningunni til mín, enda
enginn annar á skrifstofu hans við
Lækjargötu.
Það stendur á svari og hann seg-
ir: „Þér endist ekki ævin! Millj-
arður sekúndna er 32 ár. Um leið
og þú ert farinn að segja tölur eins
og ein milljón eitt hundrað þúsund
eitt þúsund tuttugu og einn, þá
tekur það mun meira en sekúndu.“
En af hverju er hann áhuga-
samur um þessa staðreynd, sem
hann sækir raunar í rit Umberto
Eco? Jú, ástæðan er sú að fólk á
erfitt með að átta sig á hversu há
upphæð milljarður er. Og hvernig
getur það þá áttað sig á skuldum
hins opinbera, sem eru 2.200 millj-
arðar?
6,8 milljónir á mann
Það má raunar fræðast um að
skuldir á hvert mannsbarn á Ís-
landi séu rúmar 6,8 milljónir á vef-
síðunni Rikid.is, sem RSE hefur
hleypt af stokkunum, en skamm-
stöfunin stendur fyrir Rannsókn-
armiðstöð um samfélags- og efna-
hagsmál og er Heiðar formaður
fulltrúaráðs stofnunarinnar.
„Ef við tökum þessar skuldir og
deilum þeim á alla sem eru 25 ára
og yngri, sem eru um 100 þúsund
manns, þá eru skuldirnar 21 millj-
núverandi ríkisstjórn aukið skuldir
um 1.200 milljarða.“
Þar vísar Heiðar til þess að fjár-
lagahallinn síðustu fjögur ár nemi
samtals 460 milljörðum og halli
Íbúðalánasjóðs á sama tíma nemi
150 milljörðum. „En auk þess nem-
ur hallinn á lífeyrissjóði opinberra
starfsmanna yfir 500 milljörðum á
þessu tímabili,“ segir hann.
„Þá segja stjórnarþingmenn að
þeir hafi ekki getað stoppað
skuldasöfnunina. Út af hverju?
Þannig að velferðin sem talað er
um, hún er tekin að láni. Þetta er
1.200 milljarða skuldahali sem varð
til á fjórum árum og komandi kyn-
slóðir þurfa að borga. Hvaða rétt-
læti er það? Ef núverandi kyn-
slóðir hafa ekki efni á að borga, þá
eiga þær ekki heldur að leyfa sér
að taka að láni. Það er ekkert rétt-
læti í því.“
Ekki hald í Keynes
Er þetta málflutningur í anda te-
boðshreyfingarinnar, kynni einhver
að spyrja.
„Nei, ég er bara með heilbrigða
skynsemi,“ segir Heiðar. „Eins og
Thatcher sagði: Þú getur horft á
ríkið eins og heimili. Hvers vegna
ímyndar fólk sér að hægt sé að
reka ríkið með eilífum halla án
þess að komi að skuldadögum?
Ítalska ríkið hefur aldrei skilað af-
gangi af fjárlögum frá því ég fædd-
ist. Ekki halda Ítalir að það gangi
endalaust?“
Og hann segir rök hagfræðings-
ins Johns Maynards Keynes um að
ríkið ætti að eyða um efni fram í
kreppu ekki eiga við í tilviki Ís-
lands. „Þetta var boðskapur Key-
nes, en í því fólst jafnframt að níu
af hverjum tíu árum þyrfti að vera
afgangur af fjárlögum. Og ef hið
opinbera væri orðið stærra en 25%
af þjóðarframleiðslu, þá mætti ekki
reka það með halla. Ríkið á Íslandi
er orðið helmingur af þjóðarfram-
leiðslu, þannig að það er glórulaust
að réttlæta þetta með því að vísa í
rök Keynes.“
Borga komandi kynslóðir?
Heiðar vitnar til orða Nialls
Fergusons um að helsta tog-
streitan til framtíðar verði á milli
ólíkra kynslóða. „Barnmargar kyn-
slóðir byggðu upp velferðina og
tóku hana meira og minna að láni,“
segir hann. „Þær ætla að láta kom-
andi kynslóðir borga þau lán, en
munu þær vilja það? Er ekki auð-
veldara fyrir Frakka sem fæðist
með miklu meiri skuldir en raunin
er á Íslandi, að flytja til Quebec í
frönskumælandi Kanada þar sem
skattar eru miklu lægri og skuld-
irnar nánast engar? Og hvað um
komandi kynslóðir á Íslandi? Munu
þær fallast á að borga reikninginn,
sama hversu hár hann er?“
Í HVAÐ FARA
LAUNIN?
Heiðar
Guðjónsson
Þér endist ekki ævin
ÞJÓÐARSKULDIR ÍSLENDINGA ERU UM 2.200 MILLJARÐAR OG FARA VAXANDI. SKULDSETNING RÍKISINS Í DAG ER GREIDD MEÐ SKATTHEIMTU Á MORG-
UN. SPÁÐ ER TOGSTREITU Á MILLI KYNSLÓÐA ÞEGAR KEMUR AÐ ÞVÍ AÐ BORGA REIKNINGINN. Á RIKID.IS MÁ SKOÐA SKULDIR Á HVERN ÍSLENDING.
Hver er afstaða Íslendinga til skatta? Eru þeir of háir eða lágir?*
Netkönnun Capacent Gallup unnin fyrir Sjálfstæðisflokkinn. Spurt var: Finnst þér að skattar á Íslandi séu almennt of háir eða of lágir?
* Í einhverjum tilfellum eru svör þess efnis að skattar séu allt of lágir felld inn í heldur lága
skatta vegna þess að hlutfallið er það lágt að það mælist ekki.
47,2%
34,6%
16%
2,2%
Meðaltal allra svara
6% 2%
X-B
X-D
36%
56%
20%
78%
2%
X-S
X-V
4%
37% 23%
36%
7%10%
33%
49%
X-A
X-Þ
20%
22%
45%
35%
23%
53%
2%
46%
32%
17%
4%
1%
Aðrir
flokkar
61%
27%
12%
Skila auðu eða
kjósa ekki
45%44%
8%
3%
Óákveðnir eða
neita að svara
Afstaða eftir heimilistekjum í þús. króna
<250
51%
35%
14%
400 - 549
50%
30%
19%
1%
800 - 999
40%
43%
16%
1%
>1.000
46%
35%
13%
6%
39%
39%
19%
3%
250- 399
44%
32%
22%
2%
Allt of háir Heldur háir Hvorki né Heldur lágir Allt of lágir
Afstaða eftir kyni
Karlar Konur
17% 44%
36%
15%
50%
33%
3% 2%
Heimild: Capacent Gallup. 11.-17. apríl 2013. Úrtak 1.500 manns. Svarhlutfall 63,4%.
550 - 799
Afstaða eftir flokkum
* „You ain’t seen nothing yet.“Steingrímur J. Sigfússon á skattadegi Deloitte í janúar 2010
um yfirvofandi skattabreytingar ríkisstjórnarinnar.
Þjóðmál
PÉTUR BLÖNDAL
pebl@mbl.is