Morgunblaðið - 02.11.2013, Page 36

36 LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2013
var hræddur við hann, þar sem hann gekk á milli herbergja, mjög
þungbúinn á svip!
Þegar ég horfi til baka tel ég að í nóvember 1956 hafi orðið
ákveðin breyting á blaðinu. Þá kemur Bjarni hingað inn sem rit-
stjóri og þeir Valtýr verða saman aðalritstjórar.
Ég hef verið að skoða skrif blaðsins frá þessum tíma og við það
að Bjarni verður ritstjóri verður mjög skýr og athyglisverð
breyting á stjórnmálaskrifum blaðsins. Stjórnmálaskrifin verða
breiðari og það fer að skjóta upp kollinum jákvætt umtal um póli-
tíska andstæðinga með ýmsum hætti, ekki síst í Reykjavíkur-
bréfum. Eins og margoft hefur komið fram í þessu blaði, þegar
fjallað er um liðna tíð varð breyting á þingfréttamennsku blaðs-
ins á þessum árum. Matthías Johannessen var farinn að vinna á
blaðinu á þessum árum og bryddaði upp á nýjungum, sem komu í
opna skjöldu í andrúmi þeirra ára og hann var svo ráðinn rit-
stjóri, síðla sumars 1959, þegar Bjarni Benediktsson var að hætta
til þess að taka sæti í ríkisstjórn, Viðreisnarstjórninni.“
Matthías átti mestan þátt í að gjörbreyta blaðinu
„Ég tel að Matthías hafi átt mestan þátt í því að gjörbreyta
Morgunblaðinu. Hann er náttúrlega kornungur maður á þessum
tíma, innan við þrítugt, þegar hann verður ritstjóri. Hann opnaði
Morgunblaðið upp á gátt og loftaði út, ef svo má segja, þannig að
Morgunblaðið varð alvörublað í nútímalegum skilningi. Þetta
held ég að sé stærsta framlag Matthíasar til Morgunblaðsins.
Ég veit að þið Matthías töluðuð saman um þátt hans í sambandi
við menningarskrif Morgunblaðsins og ég ætla ekki að gera lítið úr
því. En ég held að þetta sé hans stærsta framlag og það sem meira
er, ég held að sú breyting sem varð á Morgunblaðinu á þessum ár-
um, hafi átt þátt í því að sambærileg breyting, eða a.m.k. breyting í
sömu átt, hafi orðið á öðrum fjölmiðlum í landinu.
Ég held að Matthías hafi átt mikinn þátt í að breyta íslensku
samfélagi að þessu leyti. Það er hans stærsta framlag til þessa
blaðs að mínum dómi. Hann naut auðvitað trausts Valtýs, sem
skipti máli og m.a. byggðist á því að faðir Valtýs og móðurafi
Matthíasar voru einkavinir.
Auðvitað hefur þetta verið erfitt. Það var verk Matthíasar árið
1960 að fá hingað til liðs við sig Eyjólf Konráð Jónsson, sem tók
svo þátt í þessari miklu breytingu með honum.
Ég var byrjaður að koma hingað í reglulegar heimsóknir á há-
skólaárum mínum og talaði mikið við þessa heiðursmenn, ekki
síst Eykon og fylgdist því með þessari þróun. Mér fannst mjög
gaman að kynnast þessum mönnum. Annars vegar þeim tveimur,
sem voru fulltrúar yngri kynslóðarinnar á þessum árum og hins
vegar Sigurði Bjarnasyni frá Vigur, sem var ritstjóri með þeim til
ársins 1970. Þótt Matthías og Eykon þættust þekkja vel til
stjórnmála fann ég fljótt að Sigurður vissi sínu viti og hafði
kannski svolítið meira jarðsamband en þeir tveir, í sambandi við
það hvað væri hægt í pólitík og hvað ekki. Hann kallaði sjálfan sig
gamlan, vitran lappa. Það var mjög lærdómsríkt að kynnast þess-
um þremur mönnum í starfi.
Þessi breyting finnst mér vera eitt af stærstu málunum í hundr-
að ára sögu Morgunblaðsins, af því að ég tel að hún hafi verið al-
gjör forsenda fyrir velgengni blaðsins næstu áratugina á eftir. Auk
þeirra áhrifa sem hún hafði á samfélagið. Hvers vegna skyldi ekki
vera sjálfsagt að pólitískir andstæðingar Morgunblaðsins lýstu
skoðunum sínum á síðum blaðsins? Hvers vegna taldist það til
stórtíðinda að viðtal birtist við Halldór Laxness í Morgunblaðinu?
Annað sem ég tók eftir, svona innanbúðar, eftir að ég hóf hér
störf, var að blaðinu var stjórnað með geðþótta ritstjóranna. Þeir
gáfu bara fyrirmæli og skipanir og menn hlýddu þeim, gerðu það
sem þeim var sagt og spurðu einskis eða harla lítils. Þannig var
þetta fyrstu árin sem ég starfaði hér og áfram þegar ég varð að-
stoðarritstjóri og einnig fyrstu árin eftir að ég varð ritstjóri við
hlið Matthíasar og Eykons árið 1972.
Á fyrstu árum mínum sem ritstjóri var stúdentspróf lágmarks-
krafa um menntun í sambandi við ráðningu blaðamanna. En
næstu árin fór að koma hingað betur menntað fólk, fólk með BA-
gráðu og fólk með meistaragráðu. Vel menntað og upplýst fólk
sem hafði verið í námi bæði hér heima og erlendis og hafði víðari
sýn og aðrar skoðanir og önnur viðhorf en þau sem viðtekin voru.
Ég fann það í mínu starfi, að það var ekki lengur hægt að stjórna
blaðinu með sama hætti og áður.
Ritstjórarnir höfðu auðvitað síðasta orðið, en krafan um það að
þeir gerðu grein fyrir því af hverju þeir vildu að hlutirnir væru
gerðir svona en ekki hinsegin og að þeir hefðu rök fyrir máli sínu,
var orðin svo sterk að það var ekki hægt annað en laga sig að því
breytta andrúmslofti, sem þessi hópur ungs, vel menntaðs fólks
kom með með sér inn á ritstjórn Morgunblaðsins. Auk þess kom að
því að hætt var að hugsa um pólitík í sambandi við ráðningar og við
fórum að ráða inn nýja blaðamenn samkvæmt inntökuprófum. Hér
voru ráðnir blaðamenn sem höfðu aðrar skoðanir en blaðið sjálft
hafði og með allt aðrar skoðanir en Sjálfstæðisflokkurinn hafði.
Ég held að á síðasta aldarfjórðungi eða svo, hafi orðið ákveðin
lýðræðisbylting á ritstjórn Morgunblaðsins, svo að ég orði það á
svolítið pópúlískan hátt. Það var ekki lengur hægt að stjórna
blaðinu án þess að gera grein fyrir því með hvaða rökum maður
vildi gera þetta en ekki hitt og það var ekki heldur hægt að
stjórna blaðinu, nema með opnum samræðum við blaðamennina.
Síðustu árin sem ég var hérna, fann ég að það var nauðsynlegt
að upplýsa allt starfsfólk Morgunblaðsins, ekki bara blaðamenn-
ina, um það sem var að gerast, a.m.k. í grófum dráttum.
Þetta fannst mér vera orðið algjört grundvallaratriði í starf-
semi ritstjórnarinnar.
Ég kynnti mér þetta svolítið í öðrum löndum. Ég fór m.a. að
heimsækja The Guardian, í Bretlandi og hitti þar merkan ritstjóra
sem heitir Alan Rusbridger, sem enn er ritstjóri blaðsins. Ritstjórn
Guardian er rekin með þessum hætti, sem ég var að lýsa, á opinn
hátt, með opnum fundum, þar sem málin sem til umfjöllunar eru,
eru rædd fram og til baka, áður en ákvarðanir eru teknar. Mér
fannst þetta á margan hátt til eftirbreytni. Þótt ég sé ekki sammála
stjórnmálastefnu The Guardian, þá er ég sammála þeirri hug-
myndafræði sem svona vinnubrögð á ritstjórn byggjast á.
Þessi afstaða náði líka inn í leiðaraskrif blaðsins. Hér var hóp-
ur fólks, eins og þú þekkir, sem kom saman á hverjum morgni, og
ræddi fram og til baka um helstu mál sem verið var að fjalla um
og hvaða afstöðu blaðið ætti að taka. Auðvitað hafði ritstjóri
blaðsins síðasta orðið um það, en það fór ekki á milli mála, að þeir
sem voru í þessum leiðarahópi, höfðu áhrif á afstöðu blaðsins og
stefnu á þeim sviðum sem þeir þekktu best til. Svo ég nefni sem
dæmi, umfjöllun okkar um menningarmál, þá tel ég að bæði
Fríða Björk Ingvarsdóttir, núverandi rektor Listaháskóla Ís-
lands, og Þröstur Helgason, sem lengi var ritstjóri Lesbókar-
innar, hafi á þeim tíma sem ég var hér einn ritstjóri, eftir að
Matthías hætti, átt mestan þátt í að móta menningarumfjöllun
Morgunblaðsins. Ég taldi að þau væru miklu betur til þess hæf,
heldur en ég sjálfur, enda kunni ég ekkert til menningarmála,
þótt ég hefði hins vegar áhuga á þeim málaflokki.“
Getur lifað með glæsibrag næstu 100 árin
– Hver heldur þú að verði sess Morgunblaðsins í íslensku samfélagi
að öðrum hundrað árum liðnum?
„Hvorugt okkar getur sagt nokkuð um það, en þó vil ég segja
að það er eitt sem ég hef áttað mig á, þegar ég horfi til baka. Ég
kveikti ekki á mikilvægi netsins að nokkru ráði, á meðan ég var
hér. Ég hef áttað mig miklu betur á því, eftir að ég hætti. Mér
urðu á alvarleg mistök með því að kveikja ekki á mikilvægi nets-
ins en við sem ólumst upp við blý og pappír, vorum kannski ekki
besta fólkið til þess að átta okkur á því sem var að gerast.
Hins vegar voru tveir menn sem gerðu sér grein fyrir þessu.
Það var Hallgrímur Geirsson, sem þá var framkvæmdastjóri
blaðsins, sem tók ákvörðun um að setja mbl.is upp. Ég tel að það
sé merkasta framlag Hallgríms Geirssonar til sögu Morgun-
blaðsins og að sú ákvörðun muni hafa mikil áhrif á framtíð þess.
Þetta segi ég vegna þess að þú ert að spyrja um næstu hundrað
ár. Netið og mbl.is munu leika mjög stórt hlutverk í næstu
hundrað árum Morgunblaðsins.
Hinn maðurinn er Guðbrandur Magnússon, sem hafði með ým-
is tæknimál að gera. Hann og Hallgrímur unnu mest í því að
koma netútgáfunni upp. En hin ritstjórnarlega uppbygging
mbl.is fyrstu árin er verk Guðmundar Sv. Hermannssonar og
samstarfsmanna hans.
Það er lítil, forvitnileg saga á bak við nafnið á mbl.is, því við
Hallgrímur vorum algjörlega á móti því að kalla netmiðilinn
mbl.is og ákváðum að hann skyldi heita Morgunblaðið á netinu.
Hvernig markaðsstjóri Morgunblaðsins á þessum tíma, Margrét
K. Sigurðardóttir, fór að því að komast framhjá þessari ákvörðun
okkar Hallgríms og koma þessu heiti á mbl.is veit ég ekki. En
hún hafði rétt fyrir sér og við rangt!
Spurningin um pappírinn er stór spurning og við getum ekkert
áttað okkur á því hvað pappírsútgáfan lifir lengi, en ég er þeirrar
skoðunar að prentvélin hérna hinum megin í Hádegismóum, sé
síðasta blaðapressan sem verði keypt til Íslands.
Möguleikarnir sem netið opnar fyrir svona ritstjórn eins og
hér, eru gríðarlegir.
Áður fyrr var það mikið vandamál að koma blaðinu til kaup-
enda úti á landi, að ekki sé talað um til kaupenda úti í heimi. Núna
er alveg sama hvar þú ert í heiminum, þú getur alltaf nálgast
blaðið. Ég skrifaði grein í Morgunblaðið fyrir nokkrum vikum og
fyrstu viðbrögðin sem ég fékk við þeirri grein, voru frá Dakar í
Senegal og þau bárust klukkan átta um morguninn.
Raunverulega er kominn nýr markaður fyrir afurðir rit-
stjórnar eins og Morgunblaðsins. Sá markaður er íslenskumæl-
andi fólk um allan heim. Ég held því að netvæðingin sér gríðar-
lega mikilvæg fyrir fyrirtæki eins og þetta. Ef rétt er á haldið
held ég að Morgunblaðið geti lifað með glæsibrag næstu hundrað
ár ef það kann að nýta sér þessa tækni. Þar koma náttúrlega
spjaldtölvurnar mjög mikið við sögu.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Yfirmenn rit-
stjórnar fjalla um
útlitsmál í maí
2006. Styrmir
Gunnarsson,
Ólafur Steph-
ensen, Fríða Björk
Ingvarsdóttir,
Björn Vignir
Sigurpálsson,
Agnes Bragadótt-
ir, Árni Jörgensen
og Karl Blöndal.
Morgunblaðið/FRIKKI
Styrmir og nokkrir
afkomenda Valtýs
Stefánssonar á
ritstjórn blaðsins í
maí, 2008. Frá
vinstri: Styrmir,
Hulda Valtýsdóttir
og dætur hennar
og Gunnars
heitins Hans-
sonar, Hildigunn-
ur, Helga Guðrún
og Kristín.
Morgunblaðið/Golli
Ragnar Arnalds,
fyrrverandi
ráðherra og for-
maður Alþýðu-
bandalagsins, og
Styrmir hafa verið
vinir frá bernsku,
en lengst af póli-
tískir andstæð-
ingar - nú sam-
herjar í andstöðu
sinni við aðild Ís-
lands að ESB.
Morgunblaðið/Ómar
Jón Baldvin
Hannibalsson,
fyrrverandi ráð-
herra og formaður
Alþýðuflokksins,
og Styrmir Gunn-
arsson voru sem
börn og unglingar
saman í Laugar-
nesskólanum. All-
ar götur síðan
hafa þeir verið
vinir en ávallt á
öndverðum meiði
í pólitík.