Morgunblaðið - 02.11.2013, Blaðsíða 93

The richer and more varied the media
world, the more important the printed
word. Communicative people enjoy topi-
cal, informative and entertaining news-
papers and magazines. All the more so in
our virtual age. We wish Morgunbladid
continuing success. With publications that
appeal to readers and advertisers with
their wit, intelligence and sophistication.
Eloquent words need elegant printing.
We congratulate Morgunbladid
to its 100th anniversary.
All the best for the future.
Scan-control
Handels- & Ingeniørfirma A/S
Naverland 2, 13. floor
DK-2600 Glostrup
Phone +45 43 63 15 00
info@scan-control-dk.com
www.scan-control-dk.com
Ferag AG
Zürichstrasse 74
CH-8340 Hinwil
Phone +41 44 938 60 00
info@ferag.com
www.ferag.com
ferag…
E
inhverjir lesendur Morg-
unblaðsins hafa orðið
hugsi þegar þeir lásu í
byrjun september 1986
frásögn af fyrirhugaðri
vetrardagskrá Leikfélags Reykjavík-
ur. „Þann 18. september verður
frumsýning á nýju íslensku verki í til-
efni 90 ára afmælis LR,“ stóð í
blaðinu og nafnið á nýja verkinu var
„Upp með tippið Sólmundur!“ Það
var aldeilis að þeir voru orðnir djarfir
hjá Leikfélaginu!
Nokkrum dögum seinna kom yf-
irlætislaus leiðrétting. Verkið reynd-
ist heita „Upp með teppið Sólmund-
ur!“ Svolítill munur þar á. Ekki var
um innsláttarvillu blaðamanns að
ræða, heldur hafði honum einfaldlega
misheyrst á blaðamannafundi Leik-
félagsins.
Villur af öllu tagi, smáar og stórar,
alvarlegar og léttvægar, sorglegar og
fyndnar eru fylgifiskur blaðamennsku;
hafa verið það frá upphafi og verða
alla tíð. Morgunblaðið hefur ekki farið
varhluta af því síðustu 100 árin.
Staff hershöfðingi
Ein frægasta þýðingarvilla íslenskrar
blaðasögu er þegar „General Staff“
varð að Staff hershöfðingja. Stundum
er hún heimfærð upp á Morg-
unblaðið, en það er mikill misskiln-
ingur því hún birtist á baksíðu Vísis
15. nóvember 1914. Morgunblaðið
varð hins vegar fyrst til að henda
gaman að villunni og kvað hana skýr-
ast af því að enskukunnáttu blaða-
mannsins væri eitthvað ábótavant.
Staff var þó ekki dauður úr öllum æð-
um. Hann birtist til dæmis í Alþýðu-
blaðinu á stríðsárunum seinni og síð-
an í vikublaðinu Fálkanum sumarið
1947, í bæði skiptin sem þýskur hers-
höfðingi. Líklega leynist hann víðar á
síðum íslenskra blaða ef vel er að gáð.
Kryddsíld
Hinn frægi misskilningur um krydd-
síldarveislu Vigdísar forseta og Mar-
grétar Danadrottningar í ársbyrjun
1981 verður aftur á móti ekki frá
Morgunblaðinu tekinn. Undir fyr-
irsögninni „Forseti Íslands til veislu
með 200 dönskum blaðamönnum“
sagði blaðið: „Vigdís Finnbogadóttir,
forseti Íslands, mun á ferð sinni til
Danmerkur á næstunni m.a. sitja
kryddsíldarveislu með um 200 dönsk-
um blaðamönnum, að því er segir í
danska blaðinu Berlingske Tidende.“
Blaðamanninum hefur þótt eðlilegt
að boðið væri upp á kryddsíld í
danskri veislu. En vissi ekki að átt
var við „kryds-ild“, þ.e. að spurn-
ingum yrði dembt yfir þjóðhöfð-
ingjana. Létti þetta lund margra sem
þóttust vita betur. Spaugsamir
fréttamenn Stöðvar 2 létu síðar ára-
mótaþátt sinn heita Kryddsíld í minn-
ingu þessarar fréttar – en þar er
reyndar boðið upp á ekta kryddsíld.
Lingerie Magnate
Á forsíðu Morgunblaðsins í lok nóv-
ember 1977 var frétt um mannrán í
Austurríki. „Þá yfirheyrði lögreglan í
Vín ungan heimspeking í tengslum
við hvarf milljónamæringsins Linger-
ie Magnate fyrir þremur vikum.“ Til
auðkýfings þessa hefur síðan ekkert
spurst. Vísir hnaut hins vegar um
fréttina og velti fyrir sér hvort „herra
Lingerie Magnate“ væri eitthvað
skyldur „Staff hershöfðingja.“
Dvaldist – kvaldist
Ekki eru allar villur beinlínis
skemmtilegar þegar þær uppgötvast,
þótt brosa megi að þeim þegar frá líð-
ur. Í minningargrein í Morgunblaðinu
vorið 1974 var góðri konu þakkað fyrir
að veita öldruðum manni óvanda-
bundnum húsaskjól. „Kvaldist hann
hjá henni þar til yfir lauk,“ sagði síðan.
Átti að vera „dvaldist.“ Þarna ruglaði
einn stafur merkingu ansi meinlega.
„Fjólupabbi“
Þegar kaupmenn af dönskum ættum
urðu meðal eigenda Morgunblaðsins
snemma á þriðja áratug síðustu aldar
var farið að uppnefna blaðið „danska
Mogga“. Keppinautar á blaðamark-
aði og pólitískir andstæðingar hófu
lúsarleit að dönskuslettum í blaðinu
og gerðu sér mikinn mat úr ef eitt-
hvað fannst. Einkum bar á þessu í Al-
þýðublaðinu og Tímanum. Jónas frá
Hriflu var þá aðalpenni Tímans. Var
honum mjög í nöp við Valtý Stef-
ánsson, ritstjóra Morgunblaðsins.
Fann Jónas upp á því að kalla villur
sem fundust í Morgunblaðinu „Val-
týsfjólur“, safnaði þeim saman og
gerði gys að ritstjóranum. Er upp úr
því sprottið heitið „Fjólupabbi“ um
Valtý. Þeir sem til ferils og skrifa Val-
týs Stefánssonar þekkja vita hins
vegar að allt er þetta afar ósann-
gjarnt og villandi. Hann var ágætur
penni og frumkvöðull ýmissa nýjunga
í íslenskri blaðamennsku.
Fyrsta dönskuslettan?
Frægasta „fjólan“ í Morgunblaðinu
frá þessum árum er líklega sagan af
manninum með krukkurnar. Halldór
Laxness mundi eftir henni þegar
hann ritaði hugvekju um íslenskt mál
og birti í Þjóðviljanum vorið 1978.
Sagði Halldór að þótt Morgunblaðið
hefði stundum verið uppnefnt
„danski Moggi“, þá hefði það ekki
byrjað „að sletta dönsku fyrr en 1924,
en ef ég man rétt kom á því ári í
blaðinu hin einkennilega frétt af konu
í Danmörku sem gekk á krukkum og
ég er vanur að telja mér trú um að
hafi verið fyrsta dönskusletta ís-
lenska fullveldisins sem um munar.“
„Þessi sletta ætlaði alt um koll að
keyra í landinu. „Konan á krukk-
unum“ var sett inn í sjónleik í Iðnó,
skáld fóru á stúfana og ortu um hana,
og menn súngu kvæðið skellihlæandi
um alt land, meira að segja austur á
fjörðum,“ skrifaði Halldór. Og bætti
við að „krukka“ fyrir krykke á
dönsku (hækja) væri „dæmigerð ís-
lensk dönskukunnátta“.
Dró langan slóða
„Konan á krukkunum“ var reyndar
karl. Og var ekki frétt heldur skrýtla
á baksíðu Morgunblaðsins í byrjun
desember 1924. Fyrirsögnin var Bif-
reiðaslys og textinn svona:
„Lögregluþjóninn: Hver var orsök
slyssins?
Bílstjórinn: Maðurinn þarna með
krukkurnar. Hann hljóp ekki nógu
hratt úr vegi.“
Þetta dró á eftir sér langan slóða.
Misskilningurinn þótti ógnarfyndinn.
„Maðurinn með krukkurnar“ varð að
konu sem gekk á krukkum í revíuvísu
sem varð fleyg og Halldór Laxness
minntist á. Vísan mun hafa verið samin
af Páli Skúlasyni ritstjóra Spegilsins.
Mamma Tótu var
mesta ógnarskar
með andlit allt í hrukkum
og hún gekk á krukkum.
Svo er skotið á Valtý og Morg-
unblaðið:
Tóta litla tölti af stað
til að kaupa Morgunblað.
„Seint ert þú á labbi,“
sagði Fjólupabbi.
„Ekkert varðar þig um það,
ég þarf að fá eitt Morgunblað.
Maður getur alltaf á sig blómum bætt“
svaraði hún Tóta litla tindilfætt .
Kapparnir Fake og Hideout
Textar við teiknimyndasögur Morg-
unblaðsins voru stundum fyrr á árum
þýddir af byrjendum. Fyrirgefa mátti
þótt ekki væri alltaf töluð gullaldar-
íslenska. En verra var þegar frum-
textinn var illa mislesinn eins og í
teiknimyndasögunni af James Bond
sumarið 1966.
„Lögreglumaðurinn Fake bankaði
rösklega á fremstu hurðina hjá Búlg-
aranum Hideout“ stóð undir einum
rammanum. Lesendur gátu svo borið
þetta saman við enska textann efst í
horni teikningarinnar: „THE FAKE
POLICE HAMMERED ON THE
FRONT DOOR OF THE BULG-
ARIAN’S HIDEOUT:“
„Málfarslegur fjólugarður“
Vorið 1985 voru blaðamenn á Morg-
unblaðinu sendir á sérstakt íslensku-
námskeið. Var af því tilefni rætt við
kennarana í blaðinu. „Blaðið hefur allt
frá dögum Valtýs og Jónasar frá
Hriflu verið málfarslegur fjólugarð-
ur,“ sögðu þeir þungir á brún. „En
beri maður málfarið á síðum Morg-
unblaðsins saman við málfar annarra
blaða kemur Morgunblaðið vel út,“
bættu þeir við. Sögðu svo þessi upp-
örvandi orð: „Og það læðist að manni
sá grunur, að það hafi tekið sig nokkuð
á að undanförnu.“ Látum það vera
lokaorðin.
„Konan á krukkunum“, kryddsíld og fjólur
Villur af öllu tagi, smáar og stórar, alvarlegar og léttvægar, sorglegar og fyndnar eru fylgifiskur blaðamennsku
LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2013 93