Morgunblaðið - 02.11.2013, Blaðsíða 61

LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2013 61
ann sér til skilnings. Svo komu skeytaprent-
ararnir og svo koll af kolli til þess tíma í dag
þegar hægt er að horfa á hundrað sjónvarps-
stöðvar, fara inn á netið og hlusta á allar út-
varpsstöðvar í heimi fyrir utan allt annað, sem
hægt er að nálgast. Að hafa fylgst með þessu og
verið að einhverju leyti þátttakandi í því er í
raun ótrúlegt og með ólíkindum að hugsa til
þess að sú var tíðin að menn sátu og reyndu að
hlusta á BBC og vart mátti heyra orðaskil fyrir
skruðningum. Nú er BBC í bílnum hjá öllum.“
Áhersla á erlendar fréttir
Björn hefur orð á því að þessar breytingar hafi
orðið til þess að erlendum fréttum sé nú minni
sómi sýndur í íslenskum fjölmiðlum en áður
hafi verið, bæði í prentmiðlum og útvarps-
fréttum.
„Morgunblaðið var á þessum tíma með er-
lendar fréttir á forsíðu,“ segir Björn. „Það var
undantekning að menn kæmu með innlendar
fréttir á forsíðuna. Það kom í hlut þess, sem bar
ábyrgð á erlendu fréttunum, að ákveða hvernig
forsíða blaðsins liti út.“ Hann hugsar sig aðeins
um og heldur svo áfram: „Ég sé eftir einu til-
viki, sem ég mat ekki þannig þá, en hefði átt að
sjá að ætti heima á forsíðu. Það var myndin
fræga af manninum, sem gekk út á götuna í
grennd við Torg hins himneska friðar í Peking
1989, og stöðvaði skriðdrekana. Sú mynd fór
ekki inn á forsíðuna heldur aðrar myndir frá
þessum atburðum. Fari menn hins vegar inn á
vefsíður núna eru bæði til sjónvarpsupptökur
og þessi fræga mynd ljósmyndara Associated
Press áberandi og þær eru táknrænar fyrir
þennan atburð. Þegar maður fer hins vegar yfir
atburði í huganum, hvað hafi verið merkilegt og
hvað ómerkilegt, má almennt séð segja að
Morgunblaðið hafi verið með meginstraumana
rétta. Moggalygin svonefnda reyndist sann-
leikur.“
Erfitt getur verið að leggja mat á atburði og
vægi þeirra um leið og þeir gerast. Þegar leið-
togafundinum lauk 1986 ríkti mikil svartsýni og
hún endurspeglaðist í fyrirsögnum dagblaða.
„Leiðtogana greinir á um geimvarnir“ sagði í
fimmdálka fyrirsögn Morgunblaðsins, en í und-
irfyrirsögn kvað við jákvæðari tón. Vitnað var í
orð Reagans um að náðst hefði „meiri árangur
en okkur óraði fyrir“ og ummæli Gorbachevs
um að Sovétmenn hefðu „færst nær Wash-
ington“.
„Fundurinn misheppnaðist að því leyti að
þeir tóku ekki af skarið, þeir komust ekki að
samkomulagi,“ segir Björn. „Að lokum var það
Ronald Reagan, sem sagði að það yrði enginn
samningur ef Sovétmenn samþykktu ekki
geimvarnaáætlunina. Hún hefur ekki verið
samþykkt ennþá þannig að hún er enn deilu-
efni. En ég man þetta vel. Við gáfum blað út á
mánudegi – þá kom blaðið ekki út á mánudög-
um. Við vorum jákvæðari en til dæmis Marg-
aret Thatcher, forsætisráðherra Bretlands,
sem var mjög reið út í leiðtogafundinn. Þetta
var stór atburður og það er tilhneiging hjá
blaðamönnum að draga úr stórum atburðum og
finna á þeim neikvæðar hliðar. En fundurinn
var haldinn hér á landi og við vildum ekki að lit-
ið yrði á hann sem algjör mistök í heimssögunni
– sem hann var auðvitað ekki. Hann breytti
andrúmsloftinu þótt hann skipti ekki sköpum.
Ég held að Rússar hafi þar séð að Reagan yrði
ekki haggað og áttað sig á að þeir gætu aldrei
keppt hernaðarlega við Bandaríkjamenn. Þetta
flýtti fyrir hruni Sovétríkjanna. Morgunblaðið
var virkur þátttakandi í umræðunni um hvern-
ig bæri að meta Gorbatsjov, þróun spennunnar
á Norður-Atlantshafi, og um þetta voru miklar
deilur hér á landi, en þær heyra sögunni til og
nú vita menn varla um hvað menn deildu á
þessum árum.“
Á fund Sakarovs
Árið eftir, 1987, fór Björn með Steingrími Her-
mannssyni, þáverandi forsætisráðherra, til
Moskvu. Þriðjudaginn 3. mars skrifar Björn
alla forsíðu Morgunblaðsins. Efst er frétt um
viðræður Steingríms og Gorbatsjovs, en fréttin
neðst á síðunni fær þó mun meira pláss. Þar
segir frá heimsókn Björns til hjónanna Andreis
Sakharovs og Jelenu Bonner.
„Heimsóknin til Sakharovs og þetta viðtal
var ævintýralegt,“ segir Björn. „Eina ástæðan
fyrir því að mér tókst að heimsækja þau var að
Morgunblaðið veitti erlendum blaðamönnum
gífurlega mikla þjónustu þegar leiðtogafund-
urinn var haldinn. Meðal annars var ég í miklu
sambandi við Reuters-fréttastofuna og blaða-
menn, sem komu hingað. Þegar ég fór til
Moskvu notaði ég þau sambönd til þess að fá
fréttaritara Reuters þar til að hafa samband við
Sakharov. Það hefði aldrei tekist ef Morg-
unblaðið hefði ekki opnað sérstaka skrifstofu
fyrir erlenda blaðamenn vegna leiðtogafund-
arins. Við fórum til Sakharov-hjónanna í íbúð
þeirra í Moskvu og sátum hjá þeim að kvöld-
lagi. Sömuleiðis var eftirminnilegt að koma í
Kreml áður en Steingrímur kom til að hitta
Gorbatsjov. Gorbatsjov var einn í skrifstofu
sinni og við biðum með honum.“
Krefst mikils áhuga á samtímanum
Björn segir að það hafi ekki aðeins orðið þróun í
tæknimálum þann tíma sem hann var á Morg-
unblaðinu, einnig hafi orðið breytingar í blaða-
mennsku.
„Ég hafði tvískipt hlutverk á Morgunblaðinu,
skrifaði um pólitík, leiðara, Staksteina og eitt-
hvað af Reykjavíkurbréfum og var svo með
daglega umsjón erlendu fréttanna,“ segir hann.
„Þar komum við á reglulegum fundum til að
fara yfir vinnulag og kölluðum gæðafundi.
Blaðamennskan var alltaf að þróast. Menn
komu betur menntaðir inn í starfið og viðhorfin
breyttust. Ég held að gamlir blaðamenn hafi
ekki talið að menn yrðu að mennta sig sem fjöl-
miðlafræðingar til að geta starfað sem blaða-
menn. Blaðamennskan er líka þannig að hún er
sumum í blóð borin eins og maður kynntist á
Morgunblaðinu. Aðrir tileinkuðu sér hana í
starfi. Allir sem starfa í blaðamennsku þurfa
hins vegar að hafa mikinn áhuga á samtím-
anum, lifa og hrærast í honum, átta sig á auka-
atriðum og aðalatriðum og hvernig eigi að
miðla því til fólks. Almennt var samvinnan
mjög góð og samhentur hópur sem vann þarna
að erlendu fréttunum. Ég kynntist aldrei inn-
lendri fréttamennsku, þótt skrítið sé að segja
það. Ég tók einhver viðtöl, en var aldrei í inn-
lendri fréttamennsku, þótt stjórnmálaskrifin
séu stundum á gráu svæði milli þess að vera
fréttaöflun eða annars konar blaðamennska.“
Björn rifjar upp að löng hefð sé fyrir því að
leggja áherslu á erlendar fréttir í íslenskum
fjölmiðlum.
„Þetta sést þegar gömul blöð, sem gefin voru
út hér á landi, eru skoðuð,“ segir hann. „Skírnir
byrjaði til dæmis alltaf á erlendum fréttum. Ís-
lendingar hafa alla tíð lagt mjög mikla áherslu á
erlendar fréttir. Blaðamenn og þeir sem hafa
fjallað um málefni líðandi stundar á Íslandi
hafa alltaf gert erlendum málefnum hátt undir
höfði, hafa aldrei verið það heimóttarlegir að
þeir hafi ekki áttað sig á mikilvægi erlendra
strauma. Ég harma að erlent efni er á und-
anhaldi í íslenskum fjölmiðlum, það er mik-
ilvægur liður í að skipa þjóðinni sess í samfélagi
þjóðanna að flytja erlendar fréttir sem lúta að
þessu verkefni.“
Björn hefur á undanförnum árum skrifað
fréttir af erlendum vettvangi fyrir Evrópuvakt-
ina ásamt Styrmi Gunnarssyni.
„Þar miðlum við fréttum og getum séð á yf-
irliti yfir lesturinn hvað vekur áhuga lesenda,
nú er allt mælanlegt“ segir hann. „Það eru ekki
endilega „stærstu“ fréttirnar á mælikvarða
heimsblaðanna eða stóru fréttastofanna, heldur
það sem tengir Ísland við umheiminn. Ég tel að
þrengja beri fréttahringinn í pláss- eða tíma-
leysi, byrja á nágrenni Íslands og fikra sig út.
Mér finnst til dæmis skrýtið að ekki hafi verið
gert meira úr siglingu danska skipsins Nordic
Orion norðvesturleiðina, milli Kyrrahafs og
Atlantshafs fyrir norðan Kanada. Ég man að
mikið var fjallað um það hér þegar bandaríska
skipið Manhattan prófaði að sigla norðvest-
urleiðina 1969. Nú segir varla nokkur fréttir af
ferð skips með kol á þessari leið, þótt staðan sé
sú að opnist norðvesturleiðin og skip fari að
sigla frá Kyrrahafi, fyrir Grænland og yfir til
Evrópu komi til sögunnar ný siglingaleið í ná-
grenni Íslands. Landafræðin er hin sama, en
heimurinn er að breytast og ný tækifæri að
skapast. Á þetta að endurspeglast í fréttum ís-
lenskra fjölmiðla, eða ber að beina athygli að
upplausn í arabaheiminum? Þetta þurfa blaða-
menn að gera upp við sig og valið er brýnna
þegar plássið er lítið.“
Styrmir Gunnarsson og Björn Bjarnason koma glaðbeittir til fundar í Háskólabíói.
Björn skrifaði alla forsíðu Morgunblaðsins
þriðjudaginn 3. mars 1987 frá Moskvu.
Fegurðin býr í bókum
www.crymogea.is
Barónsstígur 27/101 Reykjavík
+354 511 0910
Aðeins 100 tölusett eintök
gefinút. 35 eintök enn fáanleg.
Handinnbundin í sérsútað
íslenskt sauðskinn, íhand-
smíðuðumviðarkassa.
Fullt verðkr. 230 000.
Staðgreiðsluafsláttur og
margvísleg greiðslukjör.
„Á bók þessa hef eg gert
myndir allra þeirra fugla
semkallaðir eru íslenskir,
en þeir eru ýmist standfuglar,
sem eru hér allt árið, eða
þá farfuglar, sem eru hér á
sumrin og verpa en fara héðan
á haustin.“
Íslenskir fuglar í hátíðarbúningi
Nákvæmendurgerð
handrits Benedikts Gröndal
frá aldamótunum 1900.