Morgunblaðið - 02.11.2013, Blaðsíða 29

LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 2013 29
Þ
að er vægast sagt yfirþyrmandi verkefni að vera
falið að eiga samtal við ritstjóra Morgunblaðsins
í yfir fjörutíu ár, Matthías Johannessen, rit-
stjóra minn, vin og læriföður í sautján ár á
blaðinu og allar götur síðan. Skáldið og ritstjór-
ann sem leiddi Morgunblaðið í gegnum gríðar-
legar breytingar og stýrði okkur morgunblaðsfólki af festu,
þekkingu, tiltrú, umhyggju, innblæstri, húmor, væntumþykju
og óbilandi trú á fjölmiðlinum, sem hann tók að sér að ritstýra,
aðeins 29 ára gamall, hinn 8. ágúst 1959.
Eins og gefur að skilja er af mörgu að taka, á jafnlöngum
ferli og Matthíasar á Morgunblaðinu, og við verðum ásátt um
að eiga samtal, sem einkum snýst um menningarlega pólitík
blaðsins í ritstjóratíð hans og samskipti hans við skáld, rithöf-
unda og hvers kyns listamenn, á þessu langa tímabili.
Matthías, meistari samtalanna, færði samtöl við svo fjöl-
marga Íslendinga, úr öllum þjóðfélagshópum, að ekki sé talað
um fjölda samtala hans við erlendar stórstjörnur, nóbels-
verðlaunahafa, rithöfunda, skáld, tónlistarmenn og myndlistar-
menn upp á nýtt og æðra svið og sýndi fram á að samtalsformið
er raunverulegar bókmenntir, þegar sá sem heldur á penna er
jafnnæmt skáld og Matthías, eins og lýst er í fylgju þessa við-
tals. Eins má nefna fjölmargar bækur hans um menningu, þjóð-
félagsmál og listamenn.
____
– Matthías, man ég það ekki rétt, að þú
hafir aldrei ætlað þér að verða ritstjóri?
„Jú, þú manst það alveg rétt. Ég ætlaði mér aldrei að verða
ritstjóri. Frá því ég var lítill drengur var áhugamál mitt skáld-
skapur, ekki blaðamennska.
En það er nú með það, eins og svo margt annað, að maður
kemst fljótt að því í lífinu, að við ráðum ekki öllu.
Ég ætlaði í raun aldrei að verða neitt og eiginlega stendur sú
ákvörðun enn. Þegar ég var á þeim aldri sem þú nefndir hafði
ég mestan áhuga á Tarzan og X-9 og það hefur svo sem ekkert
breyst!
Ég var 16 ára sjóari á Brúarfossi eftir stríð og við sigldum
með frosinn fisk til Leníngrad. Þá var Stalín allsráðandi og eig-
inlega í tísku. Ég hef aldrei fylgt neinni tísku og varð því ekki
stalínisti, heldur andkommúnisti. Með það veganesti fór ég á
Morgunblaðið allnokkru síðar.
Á þessum árum fjallaði alvörupólitík um heimskommún-
ismann. Og flestir gáfumenn voru kommúnistar eftir tískunni.
En niðurstaðan af þessari pólitísku reynslu var sú að maður á
ekki endilega að treysta gáfumönnum fyrir þessum svokölluðu
pólitísku skoðunum sínum.
Nú er Stalín löngu dauður og ekkert eftir af kalda stríðinu
nema nokkrar vindmyllur, sem þessir pólitísku Don Kíkótar
eru alltaf að berjast við. En þessi pólitík er litlaus eins og keis-
arans skegg, sem er ekki áhugamál mitt úr því sem komið er.
Ég hef að vísu fjallað eitthvað um hrunið í bókinni Á vígvelli
siðmenningar og eitthvað er um það á vefslóð minni matthias.is
þar sem dagbækur mínar eru birtar og eitthvað ljóðakyns um
útrásina.
Það sem er óbirt af dagbókinni verður líklega sett á netið í
vetur.
Ég hef alltaf haft mestan áhuga á skáldskap og ljóðlist. Bók-
menntirnar standa fyrir sínu, en samfélaginu hefur hrakað, því
miður.
____
Við höfum verið svo lánsöm að eiga mörg fegurstu ljóð
heimsins í arfleifð okkar, sumt ort fyrir landnám.
Þessi mikilvægi arfur kom í veg fyrir að við yrðum óþjóð og í
raun gerði hann okkur þegar í upphafi að andlegu stórveldi.
Það eru þannig forréttindi að geta lesið þennan vitnisburð um
manninn.
Það er stefnumót við það besta í okkur sjálfum.
Ef við glötum þessum tengslum verður ekkert eftir nema há-
vært glamur. Og hvað sagði Predikarinn aftur? „Eftirsókn eftir
vindi“. Við viljum auðvitað ekki að það hendi okkur. Þess vegna
þurfum við að taka á, ekki síst sögulegt stórveldi eins og Morg-
unblaðið. Í því samhengi finnst mér rétt að minna á, að þegar
Lesbókin var hvað best hafði hún á að skipa sterkasta kúltúr-
teymi landsins.
____
Ég held það sé rétt hjá mér, að við kunnum ekki með arfleifð
okkar að fara, því hugurinn er ekki við gæði, ekki endilega,
heldur glamrandi lágkúru Mammons. Það er arfleifð útrás-
arvíkinga.
Ég hef alltaf trúað kirkjunni best fyrir arfleifðinni, hún hefur
verið góður farvegur og engin ástæða að óttast að hún hlaupi
útundan sér í þeim efnum, þótt nú gefi á bátinn. Enginn skildi
arfleifðina betur en séra Sigurbjörn.
____
Ég hjó eftir því að ungur drengur, ósköp geðfelldur og sak-
laus í andlitinu, gagnrýndi í fréttum eitthvert íslenskupróf sem
hann hafði nýlega tekið í skólanum sínum og hneykslaðist mest
á því, að þarna hefði verið kvæði frá 1950. Það var að hans dómi
kollhrak, þvílík fornöld!
Er víst að þjóð sem á svona fortíðarsýn geti treyst því að hún
eigi framtíð?
Ég er ekki að segja að þetta sé svona, en það hnígur í áttina.
Það er því aldrei mikilvægara en nú að Morgunblaðið standi
vörð um arfleifðina, ekki síst tunguna. Eins og garðyrkjumaður
sinn viðkvæma akur.
Ef það verður ekki mun blaðið ekki endilega halda upp á 200
Viðtal Agnes Bragadóttir | agnes@mbl.is
Matthías Johannessen, ritstjóri Morgunblaðsins til 42 ára, segir Morgunblaðið gegna lykilhlutverki í því að rækta og
efla tengsl Íslendinga við arfleifðina. „Kalda stríðið fjallaði ekki um vexti og skuldavanda, heldur líf og dauða.“
Matthías, menningin
og Morgunblaðið
Morgunblaðið/Ól.K.M.
Ásmundur Sveinsson myndhöggvari, Birgir Ísleifur
Gunnarsson og Matthías á þjóðhátíð 1974.
Morgunblaðið/Ól.K.M.
Á erlendri fréttadeild á 40 ára afmæli blaðsins 1953:
Þorsteinn Thorarensen leitar frétta í G.E.C. útvarpstæki
og Matthías les fréttaskeytin frá Reuter.
Morgunblaðið/Ól.K.M.
Jóhannes Kjarval, listmálari og Matthías eru hér staddir
á Hótel Sögu 1968 að skoða myndir eftir Kjarval.
Morgunblaðið/Ól.K.M
Halldór Kiljan Laxness og Matthías
í samræðum á ritstjórn Morgunblaðsins 1980.
David Ben Gurion, forsætis-
ráðherra Ísraels, sagði í sam-
tali við Matthías Johannes-
sen, ritstjóra Morgun-
blaðsins, sem birtist í
blaðinu, 16. september 1962,
að Gamal Nasser, forseti
Egyptalands, væri „mjög gáf-
aður maður og hæfur í starfi;
sá leiðtogi araba sem nú er
hæfastur.“
Hann kvaðst reiðubúinn að
hitta Nasser. Þessi ummæli
Ben Gurions, vöktu heims-
athygli, samkvæmt því sem
þá kom fram.
Morgunblaðið/Ól.K.M.
Ben Gurion kvaddur af þeim Ólafi Thors forsætisráðherra
og Matthíasi Johannessen að morgni 16. september, 1962.
Hæfastur leiðtoga araba
Ben Gurion um Nasser