Morgunblaðið - 19.04.2014, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. APRÍL 2014
þegar þú vilt
kvarts stein
á borðið
Blettaábyrgð
Viðhaldsfrítt yfirborð
Slitsterkt
Bakteríuvörn
Viðarhöfða 1, 110 Reykjavík | Sími 566 7878 | www.rein.is
By Cosentino
Flestir sem komnir eru til ára sinna eins og ég muna ná-kvæmlega hvar þeir voru staddir þegar fréttin barst ummorðið á Kennedy Bandaríkjaforseta. Enn fleiri muna aðsjálfsögðu hvar þeir voru þegar Geir Haarde forsætisráð-
herra sagði: „Guð blessi Ísland.“ En ég man líka hvar ég var stödd
þegar ég heyrði í fyrsta sinn málvilluna: „Við studdum hvorn ann-
an.“ Þetta var í reykingapásu fyrir rúmum þrjátíu árum og félagi
minn var að lýsa eftir-
köstum af samdrykkju
sinni og föður síns. Mér
brá svolítið og þetta skar
illilega í eyrun. Auðvitað
átti maðurinn að segja:
„Við studdum hvor annan“
en ég kunni ekki við að
leiðrétta hann, vissi heldur ekki hvernig ég átti að útskýra að þetta
stríddi gegn minni máltilfinningu og lét því málið niður falla. En nú
get ég ekki lengur orða bundist því að þessi leiða ambaga veður alls
staðar uppi, menn styðja hvern annan, berja hvorn annan, eru sam-
mála hverjum öðrum, þykir vænt hver um annan og sitja sitt hvorn
fundinn. Og nú ætla ég að reyna að útskýra hvað er vitlaust við
þetta.
Þegar sögumaður sagði að þeir feðgar hefðu stutt hvorn annan
hefði mátt skilja að hann hefði stutt föður sinn og sjálfan sig um
leið. Það er að sjálfsögðu góðra gjalda vert en þegar menn segjast
skilja hvern annan mætti ætla að þeim hafi loksins tekist að skilja
sjálfa sig en ekki bara viðmælendur. Sama gildir um menn sem
berja hvern annan, en samkvæmt því mætti halda að þeir hafi feng-
ið sinn undir hvorn frá sjálfum sér auk þess að lumbra á öðrum.
Ég veit að það er ekkert vinsælt að vitna í málfræðireglur en í
þessu tilviki er það nauðsynlegt. Í orðasambandinu hvor annar eru
á ferðinni tvö fornöfn. Það fyrra lagar sig að frumlagi eða gerand-
anum en það síðara stjórnast af sagnorði eða forsetningu síðar í
setningunni. Svo að ég vitni nú aftur í manninn sem datt í það með
pabba sínum, þá studdu þeir hvor annan því að fornafnið hvor lagar
sig að frumlaginu við, en fornafnið annan stýrist svo af sögninni að
styðja. Með öðrum orðum: Hvor þeirra studdi hinn. Á nákvæmlega
sama hátt geta gagnlegar viðræður leitt til þess að tveir menn skilji
hvor annan en ekki hvorn annan og verði að lokum sammála hvor
öðrum en ekki hvorum öðrum eins og oft heyrist.
Þegar ég kenndi málfræði við Verslunarskóla Íslands vorum við
kennararnir samtaka um að útrýma ambögunum sinnhvor og hvorn
annan. Þetta tókst okkur með því að útskýra þessi orðasambönd
gaumgæfilega og útbúa síðan gagnlegar æfingar sem svo runnu of-
an í krakkana eins og smjör. Ég vona að yngri kennarar haldi
merkinu áfram og sárt þykir mér að heyra virðulega stjórn-
málamenn vera ósammála hverjum öðrum eða styðja sitthvort
frumvarpið.
Að gefa sjálfum sér
sinn undir hvorn
Tungutak
Guðrún Egilson
gudrun@verslo.is
Það verða mörg vandamál á vegi barna frá þeirristundu sem þau koma í heiminn og sum þeirravandamála geta mótað – og móta – allt þeirralíf. Svo er rannsóknum fyrir að þakka að meiri
skilningur er á þessu nú en var fyrir aðeins nokkrum
áratugum. Fólk veltir oft fyrir sér hvers vegna þessi
valdamaður eða hinn geri þetta en ekki hitt en áttar sig
sjaldnast á því að oft er skýringarinnar að leita í um-
hverfi þess sem um er fjallað í æsku. Í Rússlandi hefur
komið út bók um Pútín, forseta landsins, þar sem því er
haldið fram að allt hans atferli byggist á öryggisleysi,
sem hann hafi búið við í æsku.
Stundum verða börn munaðarlaus og allt líf þeirra
mótast af því. Stundum eru börn gefin og leita skýringa
á því alla ævi. Kannski eiga þau erfitt með að mynda
eðlileg tengsl við annað fólk og kannski búa þau við ör-
yggisleysi, sem birtist með margvíslegum hætti í sam-
skiptum við aðra. Einu sinni hringdi í mig ungur maður,
sem sagðist vera að leita að fjöl-
skyldu sinni. Hann var búinn að
uppgötva að við vorum frændur.
Á laugardag fyrir viku var haldinn
aðalfundur Geðverndarfélags Ís-
lands. Aðalræðumaður á fundinum
var finnsk kona, Tytti Solantaus að
nafni, rannsóknarprófessor við opin-
bera stofnun í Finnlandi. Hún
fjallaði í erindi sínu um rannsóknir á
högum barna sem eiga geðsjúkt foreldri, um nauðsyn
þess að vandi þeirra gleymist ekki frammi fyrir yfir-
þyrmandi sjúkdómi foreldris og um lagasetningu til
þess að tryggja að þessum börnum sé sinnt.
Í erindi sínu vísaði Tytti Solantaus til rannsókna í
Noregi, sem sýna að 40% allra barna alast upp í fjöl-
skyldum þar sem á ferðinni er greindur geðsjúkdómur
foreldris eða ofneysla vímuefna. Sama rannsókn sýnir
að 12,2% barna alast upp hjá foreldrum þar sem um
meiriháttar röskun er að ræða.
Þessar tölur sýna að hér er á ferðinni umfangsmikið
samfélagslegt vandamál, sem ekki hefur verið sinnt sem
skyldi. Þessi vandi snýr ekki bara að börnum sem alast
upp í námunda við geðveiki, áfengissýki eða ofneyslu
vímuefna. Krabbamein hjá föður eða móður getur vald-
ið miklum kvíða hjá börnum. Finnsk rannsókn bendir
til að 6-7% barna og unglinga hafi haft reynslu af
krabbameini hjá foreldri fram til 21 árs aldurs.
Af hverju þarf að takast á við þennan vanda? Vegna
þess að ef börnum sem alast upp við þessar aðstæður er
ekki sinnt með réttum hætti geta þau sjálf orðið fórnar-
lömb geðsýki eða annarrar röskunar sem tengist áfengi
eða öðrum vímuefnum. Um þennan veruleika í lífi fólks
má lesa í merkri bók eftir Sigurstein Másson, sem heit-
ir Undir köldu tungli og kom út um síðustu aldamót.
Svo er enn einn hópur barna, sem nánast ekkert hef-
ur verið rætt um hér á Íslandi, en það eru börn sem
eiga foreldri sem situr í fangelsi. Það blasir við að þau
börn þurfa á aðstoð að halda. Það er erfitt að átta sig á
hvaða áhrif það hefur á barn að heimsækja föður eða
móður á Litla-Hraun. Það er svo annað mál hvort sú að-
ferð að loka fólk inni í fangelsum til þess að refsa því á
kannski að heyra fortíðinni til nema í algerum undan-
tekningartilvikum en um það verður ekki fjallað nú.
Geðverndarfélag Íslands hefur undir forystu dr. Ey-
dísar Sveinbjarnardóttur hin síðustu ár sett málefni
barna sem eiga geðsjúkt foreldri á dagskrá, sem skiptir
miklu máli fyrir framgang umbóta á þessu sviði. Þá er
ekki síður mikilvægt að Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,
alþingismaður Samfylkingar, tók þennan sérstaka þátt
til umræðu á Alþingi hinn 14. janúar sl. og sagði:
„Geðheilbrigðismál varða auðvitað
börn með margvíslegum hætti. Þau
varða börn sem eiga sjálf við geð-
rænan vanda að stríða en þau varða
ekki síður þau börn sem eiga for-
eldra eða nána aðstandendur með
geðrænan vanda … Ég er hér með
grein úr Tímariti íslenskra
hjúkrunarfræðinga eftir fjóra
hjúkrunarfræðinga, tvo geðhjúkr-
unarfræðinga og tvo hjúkrunarfræðinga með BS-próf,
sem gerðu rannsókn á stöðu barna sem eiga foreldra
með geðsjúkdóma. Þau leggja mikla áherslu á að við
hugsum betur um börn fólks með geðrænan vanda. Það
kemur fram í greininni að gerð hefur verið rannsókn á
fólki sem lagðist inn á bráðadeild Landspítalans vegna
geðrænna sjúkdóma. Í rannsókninni kom fram að 40%
sjúklinga áttu börn undir 18 ára aldri þannig að mörg
börn búa við þá erfiðleika sem fylgja því að eiga for-
eldra með geðræna sjúkdóma. Það kemur fram í grein-
inni að þessi börn höfðu verið kölluð ósýnilegu börnin
því að þörfum þeirra hefur hvorki verið sinnt af geðheil-
brigðisþjónustunni á Íslandi né í mörgum öðrum vest-
rænum löndum.“
Af fyrirlestri Tytti Solantaus á aðalfundi Geðverndar-
félagsins má ráða að Finnar eru mjög framarlega í
flokki þeirra þjóða – ef ekki fremstir – sem hafa tekið
með markvissum hætti á þessum sérstaka þætti, sem
snýr að meðferð geðsjúkdóma, og þess vegna hefur
heimsókn hennar hingað til lands mikla þýðingu.
Sigríður Ingibjörg Ingadóttir flutti fyrrnefnda ræðu
vegna umfjöllunar Alþingis á þingsályktunartillögu,
sem hún hafði flutt ásamt nokkrum öðrum þingmönnum
um mótun geðheilbrigðisstefnu og aðgerðaráætlun.
Með samþykkt tillögunnar hefur Alþingi beint þess-
um málefnum í ákveðinn farveg. Nú er það verkefni
Kristjáns Þórs Júlíussonar heilbrigðisráðherra að
leggja fyrir þingið á næsta ári tillögur um geðheilbrigð-
isstefnu. Og þar mega „ósýnilegu börnin“ ekki gleym-
ast.
Nú mega „ósýnilegu
börnin“ ekki gleymast
Heimsókn Tytti Solan-
taus hefur mikla þýðingu
fyrir umbætur í geðheil-
brigðisþjónustu hér.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Fyrir nokkrum vikum skipt-umst við Guðmundur Andri
Thorsson á skoðunum um þá Stein
Steinarr og Tómas Guðmundsson
á Snjáldru (Facebook). Af því til-
efni er fróðlegt að rifja upp við-
brögð sósíalista, þegar Steinn
sagði endanlega skilið við þá eftir
að hafa setið í sjö manna sendi-
nefnd íslenskra rithöfunda til Ráð-
stjórnarríkjanna sumarið 1956.
Þegar Steinn gagnrýndi ráðstjórn-
arskipulagið í viðtali við Alþýðu-
blaðið 19. september, helgaði
Magnús Kjartansson, ritstjóri
málgagns sósíalista, honum leiðara
í blaði sínu. „Steinn Steinarr skáld
er orðinn spámaður í föðurlandi
sínu,“ skrifaði hann háðslega.
„Hann kvaðst hafa séð myrkur um
miðjan dag.“ Með þessu vísaði
Magnús til þess að komið hafði út
á íslensku fræg skáldsaga Arthurs
Koestlers, Myrkur um miðjan dag,
um sýndarréttarhöld, sem Stalín
skipulagði í Moskvu 1938. Magnús
rifjaði líka í leiðaranum upp gömul
vísuorð Steins:
Er stríðinu lokið? Er loksins til
þurrðar gengið
það litla af ærlegri hugsun, sem
fannst hjá mér?
Ferðafélagi Steins, Agnar Þórð-
arson rithöfundur, leyfði sér líka
að gagnrýna ráðstjórnarskipulagið
opinberlega. Vöktu lýsingar þeirra
Steins á lífinu þar eystra mikla at-
hygli. Einn harðskeyttasti sósíal-
isti landsins, Jón Múli Árnason út-
varpsþulur, gekk að þeim í
Austurstræti og spurði: „Því vor-
uð þið að kjafta frá?“ Annar
sanntrúaður sósíalisti, en einlæg-
ari, Jóhannes skáld úr Kötlum,
settist hjá þeim Steini og Agnari í
Hressingarskálanum og sagði í
öngum sínum: „Ég veit ekki,
hverju ég á að trúa!“ Steinn svar-
aði rólega: „Oo, þú skalt bara
halda áfram að trúa.“ Sjálfur birti
Steinn síðan tvö kvæði um ráð-
stjórnarskipulagið, „Kreml“ og
„Don Quijote ávarpar vindmyll-
urnar“. Niðurstaðan í síðara kvæð-
inu er, að hið frjálsa hagkerfi
Vesturlanda sé ekki gallalaust, en
hið miðstýrða austræna kerfi
miklu verra: „Með hálfum sann-
leika berst ég gegn algerri lygi.“
Hér hefur Steinn bersýnilega orð-
ið fyrir áhrifum af Koestler, að
vísu ekki skáldsögunni Myrkri um
miðjan dag, heldur grein frá 1943,
þar sem Koestler skrifaði um bar-
áttuna gegn sósíalismanum: „We
are fighting against a total lie in
the name of a half truth.“ Við
berjumst gegn algerri lygi með
hálfum sannleika. Íslenskir sósíal-
istar höfðu vitaskuld ekki næga
þekkingu á verkum Koestlers til
að benda á þessi rittengsl. En
einnig er það umhugsunarefni, að
flestir hinna boðsgestanna fimm í
sendinefndinni þögðu ýmist þunnu
hljóði eða héldu áfram að lof-
syngja ráðstjórnina. Þeir „kjöftuðu
ekki frá“, eins og Jón Múli orðaði
það.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
„Því voruð þið
að kjafta frá?“