Morgunblaðið - 19.04.2014, Blaðsíða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. APRÍL 2014
ERTU Á LEIÐ Í GOLF?
HiSun golfbíll á frábæru kynningarverði.
Tveggja manna golfbíll með góðri fjöðrun.
48v, 3.7 kw rafmagnsmótor. 90 km. drægni (við kjöraðstæður)
Tveggja ára ábyrgð.
990.000,-
Kirkjulundi 17 / 210 Garðabæ / Sími 557 4848 / www.nitro.is
Sorglegt hefur verið
að horfa upp á tilburði
nokkurra einkaaðila til
þess að skattleggja
ferðamenn á Geysi-
ssvæðinu í eigin þágu
þó að ljóst sé að ís-
lenska ríkið væri með
forræði yfir svæðinu ef
hagsmuna ríkisins væri
gætt. Því miður hefur
ríkisvaldið látið hjá líða
að gæta hagsmuna al-
mennings í málinu. Því sitjum við
uppi með vanda sem ógnar stöðu
ferðaþjónustunnar og þar með þjóð-
arhag.
Hverasvæðið við Geysi er talið
vera um 20 ha að stærð og var ásamt
öðrum jarðhitaréttindum Hauka-
dalstorfunnar í óskiptri sameign
jarðanna fjögurra sem teljast til
Haukadalstorfunnar, þ.e. landnáms-
jarðarinnar og höfuðbólsins Hauka-
dals og býlanna sem seinna voru
byggðar sem hjáleigur frá höfuðból-
inu, Laug, Bryggju og Tortu. Utan
þessarar sameignar voru þó fjórir
helstu hverirnir Geysir, Strokkur,
Blesi og Litli-Geysir sem ríkið keypti
árið 1935.
Ríkið eignaðist jörðina Laug árin
1902 og 1903 nema gistihúsið við
Geysi sem þar stóð á ca 1.000 fer-
metra lóð. Árið 1938 kaupir svo
danskur athafnamaður, Kristian
Kirk, Haukadal, Bryggju og Tortu
fyrir milligöngu Hákonar Bjarnason-
ar skógræktarstjóra til að hefja þar
baráttu gegn landeyðingunni sem
ógnaði Haukadal. Kirk þekkti bar-
áttu skógræktarmanna gegn gróð-
ureyðingunni á V-Jótlandi og glæsi-
legum árangri þeirra. Þegar hann
gaf Skógrækt ríkisins jarðirnar með
öllum gögnum og gæðum tveimur ár-
um síðar hafði hann friðað landið
með girðingu, hafið uppgræðslu og
endurbyggt Haukadalskirkju sem
var að falli komin. „Vaxið skógi
eyðist landið ekki,“ skrifaði Kirk í af-
salsbréf til skógræktarinnar 15. júní
1940 og hefur það gengið eftir.
Haukadalur var kominn í eyði og
áfok ógnaði jörðinni en Sigurður
Greipsson, eigandi jarðarinnar og
eyðibýlisins Bryggju, hafði áður
stofnað skóla með smá-
búrekstri fyrir neðan
hverasvæðið. Var þar
kallað „við Geysi“ eða
„á Söndum“. Greinilega
kemur fram í afsali Sig-
urðar og móður hans
sem var meðeigandi, að
jarðirnar voru seldar
með öllum gögnum og
gæðum. Undanskilið er
sölunni tiltekið land
sem var í óskiptri sam-
eign Haukadalskirkju
og jarðanna fjögurra.
Haukadalskirkja
fylgdi með í kaupunum til Kirk en
hún er bændakirkja, þ.e. í eigu land-
eiganda. Samkvæmt gömlum mál-
dögum á hún 25% af óskiptu landi og
hlunnindum Haukadalstorfunnar
auk þess að eiga Haukadalsheiðina.
Ekki er unnt að raska þeirri stöðu ef
eigandi kirkjunnar gætir réttar
hennar.
Eigendur Tortu seldu Kristian
Kirk jörðina með sömu skilmálum
enda fara öll kaupin fram á sama
tíma þ.e. undanskilið er sölunni til-
tekið land sem var í óskiptri sam-
eign. Augljóst er að þeir selja jörðina
án allrar takmörkunar á rétti kaup-
anda vegna ítaka, óskipts lands eða
annarra gæða.
Af ofangreindu sést að ríkið og
Skógrækt ríkisins voru orðin eig-
endur Haukadalstorfunnar ásamt
með Haukadalskirkju og öllum gæð-
um árið 1940 ef utan eru skildar smá-
spildur.
Árið 1990 tekst eigendum þeirra
spildna sem var haldið eftir við sölu
jarðanna til Kristians Kirk 1938 með
grunsamlegu tómlæti ráðamanna að
ná undir sig ca. 700 ha lands úr
óskiptri sameign Haukadalstorf-
unnar en ekkert kom í hlut Skóg-
ræktar ríkisins sem er eigandi býl-
anna þriggja og Haukadalskirkju.
Augljóst er af gögnum málsins að
hvorki skógræktin né landbún-
aðarráðuneytið (hvort tveggja undir
stjórn þáverandi landbúnaðarráð-
herra, Steingríms J. Sigfússonar)
gættu hagsmuna ríkisins við land-
skiptagerðina sem gerð var að kröfu
sona Sigurðar Greipssonar á grund-
velli laga um landskipti nr. 46/1941.
Núverandi umboðsmaður Alþing-
is, Tryggvi Gunnarsson, þá hæsta-
réttarlögmaður gerði mjög alvar-
legar athugasemdir við
landskiptagerðina í álitsgerð til fjár-
málaráðuneytisins 1992. Hann gerði
ítarlega könnun á málinu og komst
að þeirri niðurstöðu að fullt tilefni
væri til þess af hálfu ríkisins að fá
landskiptagerðinni frá 1990 hnekkt,
jafnvel með málsókn.
Í álitsgerðinni er farið ítarlega í
alla þætti málsins og ekki unnt hér
að gera grein fyrir smáatriðum.
Tryggvi segir hugsanlegt, að Kristi-
an Kirk hafi keypt öll jarðhitarétt-
indi jarðanna þriggja og eigi því ríkið
öll jarðhitaréttindi í Haukadalstorf-
unni. Hæstaréttarlögmaðurinn gerði
fræðilega ráð fyrir að 5% af rétt-
indum til jarðhita gætu verið hjá eig-
endum spildnanna sem undanskildar
voru við sölu jarðanna þannig að
annaðhvort á ríkið öll jarðhitarétt-
indi eða 95% af þeim (auk þess að
eiga hverina fjóra sem áður getur).
Gera verður kröfu til handhafa
ríkisvaldsins að þeir gæti hagsmuna
almennings. Það hefur ekki verið
gert í Haukadal. Af óskiljanlegum
ástæðum hafa erfingjar manna sem
höfðu selt jarðir sínar komist upp
með það að ráðskast með þær eins og
þeir séu enn eigendur þeirra. Rík-
isvaldið hefur öll tök á því að leið-
rétta sinn hlut. Raunar er ekkert
sjálfsagt að þeir verslunaraðilar sem
nú njóta einstakrar aðstöðu til að
nýta ferðamannastraum sem liggur á
Geysissvæðið, geri það áfram einir
né að þeir nýti jarðhita fyrir hús sín
án þess að semja um það við eigand-
ann. En fyrst og fremst verður ríkið
að endurheimta verðmætt land sem
ranglega hefur verið tekið frá því og
staðfesta yfirráð sín yfir hverasvæð-
inu í Haukadal.
Ríkið gæti ráðið öllu við Geysi
Eftir Valdimar H.
Jóhannesson » Af óskiljanlegum
ástæðum hafa erf-
ingjar manna sem höfðu
selt jarðir sínar komist
upp með það að ráðsk-
ast með þær eins og þeir
séu enn eigendur
þeirra.
Valdimar H.
Jóhannesson
Höfundur er á eftirlaunaaldri.
Einu sinni voru
eignarrétturinn og
einkaframtakið talin
góð vera og meðal
undirstaðna lýðræð-
islegs réttarríkis. Það
kemur mér spánskt
fyrir sjónir að menn
séu nú mótfallnir því
að einkaaðilar inn-
heimti afnotagjöld af
landi í umsjón og eigu
sinni vegna reksturs,
viðhalds og end-
urbóta á því. Er það
virkilega hugsanlegt
að ríkið geti bannað
slíkt og hvað verður
þá t.d. um bændur
sem krefjast afnota-
gjalds vegna fugla-
veiði í landi sínu?
Verndunar-
aðgerðir
hindraðar
Reynt var að koma
lögbanni á aðila sem
eru þannig að reyna
að skapa tekjur til að vernda og
byggja upp staði sína, væntanlega
af ábyrgð og umhyggju, t.a.m. þar
sem hafa orðið skemmdir vegna
ágangs mikils fjölda ferðamanna.
Þeirri kröfu var hafnað en ríkið
ætlar samt í einhverjum asa í
dómsmál vegna þess arna en von-
andi eru ekki einhver ólög í landinu
um þessa hluti sem mér fyndist þá
næsta skrítið.
Stóri bróðir ætti að fagna
Ríkið á að huga að innviðum
landsins og standa vörð um þjóð-
lendur og gersemar þeirra. Þá er
ekki nóg að plástra aðeins í
átroðslusárin heldur þarf miklu
fremur að byggja upp af stórhug og
myndarskap til framtíðar og bæta
verulega alla aðstöðu, auka öryggi
og þjónustustig og upplýsingagjöf
til ferðamanna og gera staðina að
sem mestu aðdráttarafli fyrir alla.
Ég hélt að hið opinbera ætti nóg
með sig þessi misserin enda hefur
það sýnt sig að minna hefur komið
þaðan en þörf er á til þessa mála-
flokks sem þá von er m.a. vegna
þess að ekki hefur enn verið tekið
til í óarðbærum opinberum rekstri
m.m. Það er því væntanlega nauð-
synin sem hefur rekið viðkomandi
til umrædds frumkvæðis. Ég hefði
haldið að ríkið ætti að fagna öllu
slíku framtaki og að einkaaðilar
vilji létta undir með því að drífa sig
í framkvæmdir sem verða hvort eð
er að gera sig og mega vart bíða
nefndarálita og fjárskömmtunar.
Ríkispassi
Á meðan þetta hefur ekki verið
skilgreint betur þá efast maður um
málið, en hugmynd miðstjórnar- og
forsjárhyggjumanna er sögð vera
að fjármagna eigi öll náttúruverk-
efni með því að stofna hér einn
Reichsbeschränkterreiseundnat-
urbeschauungserlaubnispass eða
ríkisinnanlandsferðaognáttúruskoð-
unarheimildarpassa sem allir þeir
sem vilja hreyfa sig eitthvað um
landið verða að borga fyrir og
væntanlega bera á sér að við-
lögðum útsýnismissi.
Það hefur heldur ekki
komið fram hvernig á
að innheimta eða selja
fyrirbærið eða þá ráð-
stafa afrakstrinum, en
búast má við að það
verði að venju batterí í
kring um það sem mun
taka skildinginn í sjálft
sig og varla verður ætl-
að eftirlit lögreglu á
vegum landsins kostn-
aðarlaust fyrir utan
ósjarmerandi leiðindin
og vesenið sem sjálf-
sagt mun af því hljót-
ast. Svo er hugsanlega
hætta á að þegar
þrautpíndir Íslendingar
muni vart þora út úr
húsi ef þetta verður að
veruleika og hvað ger-
ist ef fólk gleymir svo
pappírunum heima?
Jákvæð uppbygging
Það er auðvitað
einkaframtakið sem
hefur staðið og stendur
að dugmiklum fjárfest-
ingum í ferðaþjónust-
unni sem er nú sögð vera stærsti
gjaldeyrisskapandi atvinnuvegur
þjóðarinnar og fara ört vaxandi
samkvæmt spám. Hið opinbera þarf
að stuðla að því að gera atvinnu-
veginum mögulegt að byggjast upp
og verða sem ábatasamastur, m.a.
með hóflegri skattlagningu sem
gefur best af sér þegar upp er stað-
ið fyrir það, blessað, með sem ein-
földustu regluverki og svo með að-
laðandi eigin framkvæmdum á
alfaraleiðum og stöðum í eigu þess.
Með samvirkandi átaki hins opin-
bera og einkaaðila ætti að skapast
væntanlega tiltölulega fljótt og þá
fyrr en ella viðkunnanleg aðstaða
víða sem við viljum koma til og út-
lendingar heimsækja og fá góða
upplifun af. Fari gestirnir héðan
með góðar minningar með sér
munu þeir væntanlega segja öðrum
frá sem þá vonandi vilja einnig
heimsækja okkur síðar og eyða fé
sínu hér. En maður veltir því fyrir
sér hvað almenningur muni segja ef
það þarf sérstakt innanlands-
vegabréf til þess að mega viðra sig
og rölta út fyrir bæinn og á ein-
hverja hóla en taka annars áhættu
á því að sjá eitthvað af náttúrunni
og brjóta með því lög og reglur?
Framtíðarviðhorf gesta okkar til
landsins gætu hugsanlega einnig
verið í húfi ef við förum ekki var-
lega.
Tekjur ríkisins góðar
en einstaklinga slæmar
Hjá sumum ríkir eilífur ótti við
það að einstaklingar hafi arð af erf-
iði sínu, hafi jafnvel eitthvað upp úr
því eins og sagt er. Ég er hissa á
að sumir einkaaðilar í ferðaþjón-
ustu skuli snúast gegn því að aðrir
einkaaðilar geri það sem þeir telja
skynsamlegast í stöðu sinni. Tekju-
von er mikilvægur drifkraftur til
athafna og framfara og það ættu
þessir mótmælendur að skilja enda
er það hún sem rekur þá sjálfa
áfram.
Afnotagjald í stað skattheimtu
Ég spyr hvort það væri kannski
ekki hið besta mál ef hið opinbera
tæki einkareksturinn sér til fyrir-
myndar og innheimti sjálft hóflegt
gjald á stöðum í sinni eigu þar sem
það á við og starfsfólk, t.d. land-
verðir, er fyrir? Flestum finnst
sjálfsagt að borga fyrir bíó- og
sundmiðana sína. Ég spyr hvort
það sé ekki best það sem beinast
liggur við og það eðlilegast að þeir
sem nota borgi fyrir sig um leið og
þeir njóta?
Fjármögnun á upp-
byggingu ferða-
mannastaða
Eftir Kjartan Örn
Kjartansson
Kjartan Örn
Kjartansson
»Er það virki-
lega hugsan-
legt að ríkið geti
bannað slíkt og
hvað verður þá
t.d. um bændur
sem krefjast af-
notagjalds
vegna fuglaveiði
í landi sínu?
Höfundur er fyrrverandi forstjóri.
- með morgunkaffinu