Morgunblaðið - 25.10.2014, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Enn grípurótti um sigá mörk-
uðum í Evrópu.
Óttinn við annað
hrun því að ekkert
lát virðist ætla að
verða á hremm-
ingunum á evru-
svæðinu.
Þýskur efnahagur vex mun
hægar en gert var ráð fyrir
og þar með bolmagn Þjóð-
verja til að draga hin aðild-
arríkin upp úr dýinu.
Mörgum var brugðið þegar
forsætisráðherra Grikklands
sagði að Grikkir ætluðu að
segja skilið við áætlun Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins áður
en henni lyki til að geta kom-
ið til móts við gagnrýni
vinstri manna þess efnis að
nóg væri komið af aðhalds-
aðgerðum. Pólitískur óstöð-
ugleiki í landinu hefur leitt til
þess að vextir á ríkisskulda-
bréfum eru að nálgast svip-
aðar hæðir og vorið 2010 þeg-
ar gríska ríkið virtist vera að
fara í þrot.
Þá er uggur í mörgum
vegna yfirvofandi uppgjörs
við Frakka. Vegna evru-
kreppunnar hafa aukin völd
til að fylgjast með fjárlögum
evruríkjanna og hafa af af-
skipti færst til Brussel. Allt
stefnir í að fjárlagahallinn í
Frakklandi verði mun meiri
en kveðið er á um í sáttmála
ESB um stöðugleika og hag-
vöxt. Þar er forsenda að fjár-
lagahalli fari ekki umfram
þrjá hundraðshluta af lands-
framleiðslu. Fyrir stuttu
sendu Frakkar uppkast að
næstu fjárlögum til Brussel.
Der Spiegel hafði eftir hátt-
settum stjórnarerindreka í
Brussel að svo virtist sem
„skáld og gullgerðarmenn“
hefðu sett uppkastið saman.
Aðalatriði var að Frakkar
hafa ekki í hyggju að halda
stöðugleikasáttmálann fyrr
en í fyrsta lagi 2017.
Þetta skapar vanda.
Smærri ríkjum hefur verið
sýnd full harka og hótað með
sektum héldu þau sig ekki við
sáttmálann. En Frakkar?
„Ég leyfi ekki að svona sé tal-
að um Frakkland,“ á Manuel
Valls, forsætisráðherra
Frakklands, að hafa sagt í
móttöku í franska sendi-
ráðinu í Berlín þegar því var
haldið fram að eitt ætti yfir
öll evruríkin að ganga.
„Frakkar eru stórþjóð.“
Fjármálaráðherra Frakka,
Michel Sapin, sagði að hvorki
yrði sparað meira né skattar
hækkaðir.
Hvað gerist ef Brussel
hafnar frönsku fjárlögunum?
Blaðið Le Figaro
segir að það yrði
eins og atóm-
sprengja. Angela
Merkel, kanslari
Þýskalands, hefur
margoft ítrekað
að öll aðildarríkin
verði að halda sig
við stöðugleikasáttmálann.
Ekki sé hægt að gera eins og
Gerhard Schröder og Jacques
Chirac fyrir áratug þegar
þeir tóku sig einfaldlega út
fyrir sviga. Þjóðverjar gera
sér hins vegar grein fyrir því
að það myndi reyna verulega
á samskiptin við Frakka yrði
fjárlögunum hafnað og vilja
forðast það í lengstu lög. Það
verður áhugavert að sjá með
hvaða æfingum uppgjöri við
Frakka verður afstýrt.
Á meðan menn reyta hár
sitt yfir efnahagsvanda
Frakka er síðan von á næstu
meldingu um efnahagsvand-
ann á meginlandinu á morgun
þegar Seðlabanki Evrópu
birtir niðurstöðu álagsprófs á
130 banka. Álagsprófið snýst
um það hvort bankarnir
myndu standast aðra kreppu.
Mikið er undir vegna þess að
í fyrri álagsprófum – það síð-
asta var gert 2011 – komu
ekki fram alvarlegir veik-
leikar og brestir hjá stórum
fjármálafyrirtækjum, sem
nokkrum mánuðum síðar
þurfti að bjarga frá falli.
Samkvæmt dagblaðinu
Wall Street Journal falla 25
bankar á prófinu, sem er und-
anfari þess að Seðlabanki
Evrópu taki yfir eftirlit með
bönkum evruríkjanna 4. nóv-
ember.
Mikið hefur verið gert til
að veita bönkum á evrusvæð-
inu aukið fjármagn. Það hef-
ur hins vegar ekki skilað sér í
lánveitingum til uppbygg-
ingar og framkvæmda í hinu
raunverulega hagkerfi. Í
þokkabót eru vextir orðnir
svo lágir að bankar eiga erfitt
með að fjármagna sig með
vaxtamun – það er muninum
á vöxtum á innlánum og út-
lánum – sem einhverntímann
átti að heita grundvöllur
bankastarfsemi.
Seðlabanki Evrópu hefur
lækkað vexti niður að núlli og
á fá vopn eftir í vopnabúrinu
til að koma efnahagslífinu í
gang.
Halda mætti áfram að telja.
Hættuljósin blikka um alla
Evrópu og áfram halda ör-
væntingarfullar tilraunir til
að afstýra hjöðnun á borð við
þá sem á sínum tíma greip um
sig í Japan og varð að tuttugu
ára vítahring, sem kallaður er
týndu áratugirnir.
Grískur skjálfti,
franskur fjár-
lagahalli, fall banka
á álagsprófum –
ólánshorfur blasa
við í Evrópu }
Blikkandi hættuljós
Á
rekstur kynslóðanna var áberandi í
vikunni. Í bláa horninu er fulltrúi
kynslóðar stofnananna, sem skil-
ur ekki hvernig internetið virkar.
Í rauða horninu erum ég og þús-
und aðrir sem skilja ekki hvers vegna plötuút-
gefendur hafa ekki fyrir löngu áttað sig á að
þeir eru að vinna með handónýtt bissnissmódel.
Tilraunir samtaka höfundarréttarhafa til að
berjast gegn skráadeilisíðum á borð við Deildu
og Piratebay minnir óþægilega á baráttu Don
Kíkóta við vindmyllur. Það eru engir drekar,
bara blákaldur raunveruleikinn, sem verður
ekki umflúinn. Internetið er komið til að vera
og geisladiskar hafa sungið sitt síðasta. Flestar
nýrri og betri fartölvur eru ekki einu sinni bún-
ar geisladrifi. Samt sem áður þráast sitjandi
valdhafar við. Svo virðist sem fólki sé ekki í
prinsippinu illa við að borga fyrir efni, það vill bara fá það
á því formi sem það kýs. Sjálfur hef ég borgað 9,99 evrur á
mánuði í lengri tíma fyrir úrvalsaðgang að Spotify, og
myndi borga tvöfalt fyrir sömu þjónustu ef ég þyrfti. Þetta
er ekki í boði fyrir sjónrænt efni, sem hrekur þá sem ekki
vilja borga fúlgur fyrir að sjá tveggja ára gamalt erlent
efni í hliðrænni dagskrá Stöðvar 2, inn á skráadeilisíður.
Útgáfa geisladiska er að sama skapi hægt og rólega að
verða álíka óraunhæf og útgáfa kvikmynda á VHS.
Útgáfufélögin eru af sama meiði og hótelin sem berjast
gegn leigu á íbúðarhúsnæði til ferðamanna, leigubílstjór-
arnir sem sjá rautt þegar fólk bendir á að þeir hafa sturl-
aðan einkarétt á að keyra fólk gegn gjaldi og
þeir sem sjá ekki sjarmann við það að deila
húsnæði með vinum sínum, eða ökutæki á borð
við strætó, með öllum landsmönnum. Deili-
hagkerfið er komið til að vera, hvort sem fólki
líkar það betur eða verr. Og þá er bara tvennt í
stöðunni, þróast eða deyja. Annaðhvort horf-
ast útgefendur hljóð- og myndefnis í augu við
það að þeir eru ekki ómissandi lengur, heldur
aðallega milliliður sem leggur lítið til ferlisins
en tekur væna sneið af hagnaðnum, eða deyja.
Raunveruleikinn býður ekki upp á meira af því
sama.
Það er nefnilega þetta raunveruleikarof sem
situr í fólki. Útgáfufyrirtækin eru að ota að
okkur tónlist á formi sem gæti allt eins verið
steintöflur, á meðan við viljum geyma allt okk-
ar í skýi einhversstaðar í netgeimum, aðgengi-
legt hvar sem er. Það er sennilega þetta raunveruleikarof
sem varð þess valdandi að fólk missti andlitið þegar í ljós
kom að lögreglan fær heilt fjall af vélbyssum sent frá Nor-
egi. Í okkar raunveruleika, okkar sem ekki sinnum lög-
gæslustörfum, er engin þörf á að almenn lögregla hafi vél-
byssur. Lögreglan er því komin á sama raunveruleikaplan
og STEF, sem virðist ekki sjá heiminn eins og við hin.
Hvort þessi þörf lögreglunnar er til staðar er hins vegar
umræða sem þarf að taka, því gamli raunveruleikinn, þar
sem svona löguðu var lúmskað framhjá almenningi, er lið-
inn. Við viljum upplýsingar til að taka upplýsta ákvörðun.
Annars er þetta dauðadæmt. gunnardofri@mbl.is
Gunnar Dofri
Ólafsson
Pistill
Þú þróast eða þú deyrð
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Refum hefur fækkað hér álandi, að mati Náttúru-fræðistofnunar Íslands(NÍ). Nýjustu útreikn-
ingar sýna að refum hefur fækkað
talsvert frá 2008. Vísbendingar eru
um að árið 2010 hafi verið um þriðj-
ungi færri dýr í refastofninum en þeg-
ar stærð hans var metin árið 2007.
Fækkunin, sem hófst 2009, tekur
jafnt til svæða þar sem refir eru
veiddir og til friðlanda. Ekki er vitað
hvað veldur fækkuninni, að sögn NÍ.
Hún gæti tengst veðurfari, fæðuskil-
yrðum, heilbrigði dýranna og jafnvel
aðbornum mengunarefnum.
Vöktun refastofnsins hófst 1979.
Haustið 2007 hafði stofninn vaxið
samfellt í meira en 30 ár og var hann
orðinn áttfalt stærri en við upphaf
vöktunarinnar. Refum fjölgaði hratt
eftir 2004 og náði stofnstærðin há-
marki árið 2008. Næstu tvö ár, 2009
og 2010, fækkaði refum um 32% á
landinu í heild, að mati NÍ. Vísbend-
ingar eru um að þeim hafi haldið
áfram að fækka síðan, þótt ekki sé
hægt að fullyrða um það.
Vöktun refastofnsins og rann-
sóknir í tengslum við hana byggjast
alfarið á góðu samstarfi við tófu-
skyttur um allt land. Þær senda refa-
hræ til krufningar og aldursgrein-
ingar, upplýsingar um veiðistaði o.fl.
Refaveiðimenn á Suðurlandi sáu
fleiri geldlæður á grenjatíma í sumar
en þeir áttu að venjast. Þá gekk
nokkrum grenjaskyttum á Norður-
og Suðurlandi erfiðlega að finna greni
í ábúð í vor. Á Vesturlandi voru yrð-
lingar mjög misstórir, að því er fram
kom í fréttatilkynningu frá Náttúru-
fræðistofnun.
Hrun varð í refastofninum á
Hornströndum á liðnu sumri. Fylgst
hefur verið með refum í friðlandi
Hornstranda undanfarin 16 sumur.
Þar hefur verið farið á þekkt greni og
ábúð í þeim könnuð. Einnig hefur ver-
ið fylgst með afkomu yrðlinga yfir
sumarið. „Þar varð nánast hrun í refa-
stofninum síðastliðið sumar (2014) en
fjölmörg dýr fundust dauð í vor og að-
eins fáein pör komu upp yrðlingum.
Er þetta í fyrsta skipti sem eitthvað
slíkt hefur gerst á rannsóknartíma-
bilinu,“ segir í tilkynningunni.
Ester Rut Unnsteinsdóttir,
spendýravistfræðingur NÍ, sagði að
sömu aðferð sé beitt við mat á refa-
stofninum og notuð hefur verið frá
upphafi. Byggt er á aldurssamsetn-
ingu veiddra refa til að meta stærð
hvers árgangs. Stofnmatið nær til
ársins 2010. Eftir er að veiða dýr úr
yngri árgöngum til að hægt sé að
meta stofnstærð eftir 2010.
Tíu refahræ fundust í vor
Ester sagði að ástandið á liðnu
sumri á Hornströndum og víðar sé
sterk vísbending um að illa gangi hjá
refnum. Hún var á Hornströndum og
fann tíu refahræ í vor og tók sýni.
Ekki voru sýnilegir áverkar á hræj-
unum en 2-3 dýr virtust hafa lent í
snjóflóði eða skriðu.
„Ég fylgdist með nokkrum yrð-
lingahópum og í Hornbjargi lifðu að-
eins tvö got en eru oftast 5-6. Í öðru
voru heilbrigðir yrðlingar en í hinu
voru þeir mjög horaðir og van-
nærðir,“ sagði Ester. Hún sá einnig
got þar sem yrðlingar drápust og önn-
ur refapör eignuðust ekki yrðlinga.
Ester sagði að forveri hennar í
refarannsóknum, dr. Páll heitinn
Hersteinsson, hefði sagt að refastofn-
inn myndi ekki vaxa enda-
laust. Nú virðist sem stofn-
inn hafi náð hámarki og sé
farinn að minnka aftur.
Slíkar sveiflur séu þekkt-
ar en ástæðurnar séu ekki
alltaf augljósar.
Mikil fækkun í refa-
stofninum frá 2008
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Yrðlingar Got refa á liðnu sumri virtust víða misfarast. Refum tók að
fækka árið 2009 og 2010. Vísbendingar eru um að að áfram fækki refum.
Þorvaldur Þ. Björnsson, ham-
skeri hjá NÍ, er í góðu sambandi
við tófuskyttur. Hann hafði heyrt
að ástandið hefði verið óvenju-
legt í vor og sumar, a.m.k. á öllu
Vesturlandi. „Það var mjög lítið
um hvolpa. Skyttur á Kjalarnesi
og Mosfellsheiði náðu dýrum en
fundu ekkert greni,“ sagði Þor-
valdur. Þáttagerðarmenn frá
BBC fóru á Hornstrandir til að
kvikmynda refi en gekk erfiðlega
að finna greni í ábúð. Ekkert var í
grenjum sem venjulega eru í
ábúð.
Þorvaldur sagði sveifl-
ur í refastofninum vera
þekktar frá árum áður.
Á tímabili sem hann
þekkti til hefði t.d.
ekkert greni verið í
nágrenni Grinda-
víkur en nokkr-
um árum síðar
hefðu þau ver-
ið orðin 13
talsins.
Greni í ábúð
torfundin
GRENJASKYTTUR SEGJA AÐ
ÁSTANDIÐ SÉ ÓVENJULEGT
Ester Rut
Unnsteinsdóttir