Morgunblaðið - 25.10.2014, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN 31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 2014
Hátúni 6a • 105 Reykjavík • Sími 552 4420 • www.fonix.is
Heimilistækjadagar20%
afslá
ttur
Að undanförnu hef
ég fylgst með þrauta-
göngu einstaklings sem
frá barnæsku hefur átt
við spilafíkn að stríða.
Hann sýndi mér prýði-
lega samantekt og
greiningu sálfræðings
sem hann hafði leitað til
og heimilaði mér að
vitna til hennar.
Langvarandi
þunglyndi
Í skýrslunni hefur sálfræðingurinn
eftir viðkomandi einstaklingi að hann
hafi tapað „stórum hluta af tekjum
sínum yfir ævina, upphæðum sem
skipta tugmilljónum“ í fjár-
hættuspilakössum. Þá virtist ekki
skipta máli hvort hann var í tekju-
hárri verktakavinnu eða á fjárhags-
aðstoð. Áráttan hafi verið sú sama en
meðan hann vann og hafði betri
tekjur, hafi verið auðveldara „að leiða
hjá sér erfiðar tilfinningar og vanlíð-
an tengda spilamennskunni“. En þeg-
ar kreppt hafi að fjárhagslega hafi
þunglyndi sótt að. Í samantekt segir
að viðkomandi einstaklingur hafi
„glímt við spilafíkn nær alla sína ævi,
og (væru) lífsgæði hans í dag nú mjög
skert vegna þeirra fjárhagserfiðleika
sem fylgt hafa þeirri fíkn. Hann glími
(r) við langvarandi vanlíðan vegna
þessa sem felur í sér áhyggjur og
kvíða, en einkennist þó helst af von-
leysi, þrálátri depurð og neikvæðum
hugmyndum um sjálfan sig og getu
sína til að koma sér út úr núverandi
stöðu.“
Ekki sá fyrsti
Sá einstaklingur sem hér á í hlut
hefur ekki aðeins reynt að glíma við
sjálfan sig heldur einnig „kerfið“.
Hann hefur fetað í fótspor annars
manns sem er mér kunnur og greindi
m.a. frá baráttusögu sinni á síðum
Morgunblaðsins fyrir fáeinum árum.
Hann reyndi árangurslaust að höfða
mál á hendur þeim sem reka spila-
kassa svo og ríkinu á þeirri forsendu
að starfsemin væri ólögleg og hefði
valdið honum miklu tjóni. Þar var um
að ræða maka sem ánetjast hafði fjár-
hættuspilum og sólundað öllum eig-
um fjölskyldunnar.
Báðir þessir aðilar hafa stuðst við
álitsgerðir lögfróðra manna sem telja
annars vegar að rekstur spilakassa
standist ekki lög (sbr. t.d. grein Sig-
urgeirs Sigurjónssonar, hæstarétt-
arlögmanns í Morgunblaðinu 20. nóv.
1993) eða að lagagrundvöllur þessa
reksturs sé ótraustur. Í lögfræðilegri
álitsgerð sem unnin var fyrir Rauða
krossinn, Slysavarnafélagið Lands-
björg og SÁÁ á tíunda áratugnum,
segir að leyfisveitingar til þessara að-
ila til reksturs spilakassa frá hendi
stjórnvalda byggist ekki á skýrum og
traustum lagagrundvelli. Jafnframt
er vakin athygli á
„þeirri niðurstöðu
Hæstaréttar árið 1949
að telja rekstur einka-
aðila á áþekkum spila-
kössum refsivert fjár-
hættuspil. Þessi ákvæði
hegningarlaga eru
óbreytt.“
Ágeng álitamál
Embætti lögreglu-
stjóra á höfðuborg-
arsvæðinu og ríkis-
saksóknari hafa hafnað
kærum á þeirri forsendu að enda þótt
grundvallarreglan sé sú að fjár-
hættuspil séu ólögleg á Íslandi, þá
séu spilakassar reknir á sérlögum
sem gefi þeim lögmæti.
Í kæru til lögreglustjórans í
Reykjavík í júní sl. var spurt hvort
það stæðist sérlögin að einkaaðilar
aðrir en þeir sem eru handhafar sér-
leyfisins, mættu hagnast á rekstr-
inum. Í ákærunni segir orðrétt um
þetta atriði: „Í lögum sem lúta að
rekstri spilakassa er þess getið að til-
teknir aðilar skuli njóta góðs af hagn-
aðinum og þá væntanlega ekki aðrir.
Staðreyndin er hins vegar sú að fjöldi
annarra aðila hefur ábata af fjár-
hættuspilum og má þar nefna rekstr-
araðila í veitinga- og sjoppurekstri
svo og þeir aðilar sem leigja út hús-
næði undir spilavítin. Þetta eitt gerir
þennan rekstur ólöglegan. Fyrr-
greindir aðilar munu fá tiltekið hlut-
fall af innkomunni sem eitt og sér
hlýtur að stangast á við lögin.“
Ekki síður veigamikið álitamál
kom fram í kærunni en það snýr að
rétti spilafíkla gagnvart þeim sem
hagnast á fíkn þeirra. Um þetta segir
á ákærunni: „Nú er mér fullkunnugt
um að sett hafa verið lög um rekstur
happdrættiskassa, sem svo eru
nefndir, en eru í reynd fjár-
hættuspilavélar þrátt fyrir aðrar
nafngiftir. Ég tel að ákæruvaldinu
beri að horfa til réttarfarsþróunar á
skyldum sviðum þar sem um er að
ræða heimilaða en jafnframt skað-
lega og heilsuspillandi starfsemi. Í
Bandaríkjunum hefur dómsvaldið
þannig tekið afstöðu með þeim sem
orðið hafa fyrir heilsutjóni af völdum
vöru eða þjónustu sem sannanlega er
skaðvænleg. Vísa ég í því sambandi
til fyrirlesturs sem Arnie Wexler,
sérfræðingur á sviði fjárhættuspila,
hélt hér á landi 11. nóvember árið
2000, en hann kom hingað til lands í
boði óformlegs hóps áhugamanna um
spilafíkn. Í stuttu máli telur Wexler
spilakassa- og happdrættisvélaiðn-
aðinn vera í svipaðri stöðu og tóbaks-
framleiðendur voru til skamms tíma.
Dómar tóku að falla sjúklingum í hag
en tóbaksframleiðendum í óhag sem
kunnugt er. Hið sama á án vafa, í
mínum huga, eftir að gerast varðandi
fjárhættuspilin.“
Ég ákæri
Í upphafi kærunnar segir: „Frá
átta ára aldri fór að þróast hjá mér
spilafíkn sem hefur farið stigvaxandi
síðan. Þessi spilafíkn hefur eingöngu
þróast í spilakössum Happdrættis
Háskóla Íslands og Rauða krossins
og annarra sem aðild eiga að Íslands-
spilum. Rekstraraðilar spilakassa og
þar með ríkisvaldið hafa þannig virkj-
að sjúkdóm minn í ábataskyni fyrir
þá sem hafa hagnað af þessari starf-
semi. Þetta hefur valdið mér ómældu
tjóni og lagt líf mitt í rúst. Ég hef nú
ákveðið að leggja fram formlega
kæru á hendur íslenska ríkinu og
rekstraraðilum spilakassa vegna
þessara saka.“
Mín skoðun er sú að vafasamt hafi
verið af embætti lögreglustjóra og
embætti ríkissaksóknara að afgreiða
ívitnaða kæru út af boðinu og vísa ég í
báðar þær röksemdir sem hér hafa
verið raktar. Sérleyfisveitingin er
skýrt afmörkuð og þyrfti dómstóll að
kveða upp úr um hvort hagnaður
renni til aðila sem ekki hafa tilskilin
leyfi löggjafans. Þá virðist þróunin
erlendis vera á þann veg að þessi mál
rati í sívaxandi mæli inn í dómsali.
Hver var ábyrgð þín – og mín?
Bandaríski tóbaksiðnaðurinn hefur
á 25 árum verið dæmdur til að greiða
206 milljarða dollara í skaðabætur
beint og óbeint vegna afleiðinga reyk-
inga. Margt bendir til þess að lög-
fræðingar séu að vakna til vitundar
um að spilafíklar kunni að hafa rétt að
sækja í hendur rekstraraðila spilavít-
isvéla og hugsanlega einnig löggjaf-
ans á sömu forsendum og tilvitnuð
kæra frá í sumar byggist á.
Fyrir um ári komu lögfræðingar
saman í Indianapolis í Bandaríkj-
unum að bera saman bækur sínar til
undirbúnings atlögu að netspilafyr-
irtækjunum.
Á þessum fundi var rýnt í mál sem
unnist hafa til þessa en slíkum málum
fer fjölgandi.
Mér segir hugur um að landið sé að
rísa hjá spilafíklum sem vilja leita
réttar síns gagnvart rekstraraðilum
og hugsanlega löggjafanum. Það á að
verða okkur öllum sem komið hafa að
þessum málum umhugsunar- og sum-
um áhyggjuefni.
Að leikslokum verðum við mörg
spurð, hver var ábyrgð þín?
Spilafíkill er ekki réttlaus
Eftir Ögmund
Jónasson
» Í Bandaríkjunum
hefur dómsvaldið
þannig tekið afstöðu
með þeim sem orðið
hafa fyrir heilsutjóni af
völdum vöru eða þjón-
ustu sem sannanlega er
skaðvænleg.
Ögmundur
Jónasson
Höfundur er alþingismaður og fyrr-
verandi innanríkisráðherra.
Blaðamaðurinn
Jón Agnar Ólason
spyr að því í opnu-
grein í Morgun-
blaðinu síðastliðinn
miðvikudag hvort
varaþingmaðurinn
Bryndís Loftsdóttir
sé of sjálfstæð fyrir
Sjálfstæðisflokkinn.
Tilefnið er gagnrýni
mín og Bjarna Bene-
diktssonar, formanns Sjálfstæð-
isflokksins og fjármálaráðherra, á
málflutning og aðgerðir hennar
gegn meginmarkmiðum fjárlaga-
frumvarps ríkisstjórnarinnar.
Af óskiljanlegum ástæðum lítur
Jón Agnar svo á að gagnrýni okk-
ar Bjarna sé í anda komm-
únistaflokka Kínaverja og Norður-
Kóreumanna þar sem kraminn er
hinn frjálsi mannsandi undir járn-
hæl kúgunar og hugsanastýringar.
Hér er aðstæðum fólks í Sjálf-
stæðisflokknum líkt við aðstæður
þeirra sem búa í alræðisríkjum
kommúnismans, slík er smekk-
leysan. Tekur síðan að sér póli-
tíska sálgreiningu á Sjálfstæð-
isflokknum án þess að þekkja
haus eða sporð á þeim ágæta
flokki.
Gagnrýni fjármálaráðherra og
formanns Sjálfstæðisflokksins
sneri að því að varaþingmaðurinn
Bryndís Loftsdóttir færi með upp-
spuna og útúrsnúninga um fyr-
irhugaðar breytingar á skattkerf-
inu. Vandséð er hvernig hægt er
að skilja gagnrýnina sem svo að
framtak og frumkvæði varaþings-
mannsins þyki of sjálfstætt fyrir
flokkinn. Svo hafa fleipur og rang-
færslur yfirleitt ekkert með sjálf-
stæðar skoðanir að gera og fram-
tak og frumkvæði í þeim efnum
ekki til eftirbreytni.
Af því að ég skynja andúð Jóns
Agnars á alræði kommúnismans
hlýtur hann að vera lýðræðissinni.
Mikilvægt er svo lýðræðið virki að
fara eftir reglum þess. Þing-
flokkur Sjálfstæðisflokksins er
lýðræðislegt fyrirbæri. Þeir sem
ekki vilja fara eftir þeim reglum
sem þar gilda eiga auðvitað ekkert
erindi þar. Hægt er að upplýsa
Jón Agnar, sem kannski einhverjir
halda að sé sérfræðingur í mál-
efnum Sjálfstæð-
isflokksins, að mjög
skiptar skoðanir eru á
milli þingflokksmanna
um einstök mál. Stund-
um mætti jafnvel segja
að hver höndin sé upp
á móti annarri. En eins
og títt er hjá þeim,
sem einhvers meta lýð-
ræðið, ræður meiri-
hlutinn við afgreiðslu
mála. Ekki þýðir það
að einstakir þingmenn verði að
greiða atkvæði á þingfundi eins og
meirihlutinn og gegn sinni sann-
færingu að viðlögðum brottrekstri.
Þingflokkurinn væri fámennur ef
svo væri.
Hins vegar er það svo, þegar
þingflokkur er hluti af ríkisstjórn,
að eitt mál ræður því hvort hún
lifir fram að jólum hvert ár. Og
Jóni Agnari hlýtur að vera ljóst að
líklegt er að einstakir varaþing-
menn kunni að þurfa að greiða at-
kvæði um fjárlagafrumvarpið í
desember ár hvert. Ef stjórn-
arþingmaður berst gegn meg-
inmarkmiðum fjárlagafrumvarps-
ins, bæði í orði og á borði svo um
munar, má ætla að hann greiði at-
kvæði gegn því. Með því hættir
hann stuðningi við ríkisstjórnina.
Er þá óeðlilegt að spurt sé í hvaða
liði viðkomandi ætli að spila?
En hvernig Jón Agnar getur
þvælt þessum einföldu stað-
reyndum saman við kúgun og
hugsanastýringar í anda alræðis í
Norður-Kóreu er mér hulið. Sorg-
legt þegar blaðamenn Morg-
unblaðsins eru farnir að skrifa
eins og yfirlætisfullir pólitískir
spjátrungar, sem leyfa sér að líta
niður á stjórnmálin, en það virðist,
því miður, vera gáfnaljósum í stétt
blaðamanna eðlislægt.
Af Jóni Agnari
Eftir Brynjar
Níelsson
Brynjar Níelsson
» Svo hafa fleipur og
rangfærslur yfirleitt
ekkert með sjálfstæðar
skoðanir að gera og
framtak og frumkvæði í
þeim efnum ekki til eft-
irbreytni.
Höfundur er alþingismaður.
Nú geta allir fengið
iPad-áskrift
Skráðu þig í iPad-áskrift á
www.mbl.is/mogginn/ipad/