Morgunblaðið - 13.11.2014, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Aðgerðin semkennd hef-ur verið við
leiðréttingu eða
forsendubrest
heppnaðist vel.
Umræða um rétt-
lætingu aðgerðarinnar hafði
farið fram og tekist á um hana,
eins og vera ber og þeir sem
höfðu hið lýðræðislega umboð
réðu niðurstöðunni. Því var
hugmyndafræðin og rökstuðn-
ingur aðgerðarinnar að baki, en
spurningar voru um fram-
kvæmdina.
Slíka sögu þekkjum við ann-
ars staðar frá. Lengi hefur ver-
ið deilt um heilbrigðisþjónustu í
Bandaríkjunum, en það ríki ver
hlutfallslega meiri fjármunum
til hennar en flest önnur ríki.
Horft frá íslensku sjónarhorni
hefur umgjörðin um hina miklu
heilbrigðisþjónustu þótt hafa
annmarka. Vafalaust er, að fá
má betri þjónustu í veikindum
sínum þar vestra en víðast ann-
ars staðar. En þá þurfa „trygg-
ingarnar að vera í lagi“ og
mikla fjármuni þarf til að
standa undir þeim. Margir
Bandaríkjamenn eru því illa
tryggðir, þótt almenn lág-
marksþjónusta sé veitt. Sú er
þó fjarri því að vera fullnægj-
andi.
Norrænu velferðarkerfin, og
ekki síst heilbrigðisþjónustan,
taka einnig til sín mikið fé og
hún gerir ekki mannamun.
Þessi þjónusta er í
öllum megin-
atriðum mjög góð
og stundum frá-
bær, þar með talin
hin íslenska, þrátt
fyrir barlóm, sem
stundum gengur úr hófi. Í af-
mörkuðum tilvikum tekst sjálf-
sagt ekki að veita þjónustu á
borð við þá sem dýrustu trygg-
ingar vestra geta tryggt, en um
það er ekki að fást. Hin al-
menna þjónusta gerir meira en
bæta það upp.
Obama forseti lofaði að sníða
verstu annmarkana af heil-
brigðisþjónustunni vestra og
steig fyrstu skrefin í þá átt á
meðan hann hafði traustan
meirihluta á löggjafarsam-
kundunni. En þótt vafalítið sé
að fjölmargt í ákvörðunum hans
stefni í rétta átt var undirbún-
ingurinn lélegur. Lögin voru
þvælin og illa samin. Opinberar
heimasíður sem hrinda áttu
verkefninu áfram hrundu hver
af annarri og hleyptu illu blóði í
almenning. Löggjöfin, sem átti
að verða kórónan á ferli forset-
ans, spillti því fyrir flokki hans í
kosningum fyrr í mánuðinum.
Íslenska leiðréttingarað-
gerðin var algjör andstæða
þessa. Hún var skýr og vel und-
irbúin. Embætti Ríkisskatt-
stjóra og starfsmenn þess
framkvæmdu flókið stórvirkið
fumlaust og skipulega og eiga
hrós skilið.
Verkefnisstjórn
ríkisstjórnarinnar og
embætti Ríkisskatt-
stjóra stóðu sig vel}
Velheppnuð útfærsla
umdeildrar hugmyndar
Á sunnudaginnfór fram at-
kvæðagreiðsla í
Katalóníu-héraði á
Spáni, þar sem íbú-
ar héraðsins sögðu
skoðun sína á því hvort héraðið
ætti að verða sjálfstætt eða
ekki. Greiddu 80% atkvæði með
því að héraðið yrði sjálfstætt að
fullu, en einungis um 4% kjós-
enda vildu óbreytt ástand. Um
tíu prósent kjósenda til við-
bótar kusu síðan með því að
héraðið fengi aukin völd, en
yrði áfram hluti af spænska rík-
inu.
Atkvæðagreiðslan hefur eng-
in lögbindandi áhrif eftir að
stjórnlagadómstóll Spánar
sagði að hún stæðist ekki
stjórnarskrá landsins. Hún
sýnir engu að síður hversu mik-
ið verk spænska ríkisstjórnin
þarf að vinna vilji hún koma í
veg fyrir óróleika sem gæti
ógnað Spáni sem einni heild.
Raunar hefur yfirvöldum í Ma-
drid tekist mjög óhönduglega
til við að vinna málstað sínum
fylgi. Við hvert fótmál hefur
ríkisstjórn Spánar
reynt að leggja
stein í götu þess að
Katalónía fái aukin
áhrif í eigin málum,
og viðbrögðin við
boðaðri atkvæðagreiðslu voru
þess eðlis að svo virtist sem
ríkisstjórnin tryði því að ef
höfðinu yrði stungið í sandinn
myndi vandamálið hverfa.
Þessi skortur á sátta- og
samstarfsvilja hefur gert lítið
annað en að auka hróður sjálf-
stæðissinna og fælt þá Katalón-
íubúa frá, sem annars gætu tal-
ið héraðið eiga samleið með
Spáni. Á sama tíma hafa spill-
ingarmál skekið Þjóðarflokk-
inn, flokk Rajoys forsætisráð-
herra. Rajoy er því ekki í stöðu
þar sem hann getur gefið mikið
eftir gagnvart Katalón-
íumönnum. Það, ásamt hinum
skýru skilaboðum sem kjós-
endur í Katalóníu sendu leið-
togum landsins um helgina,
flækir stöðuna enn. Sættir á
milli sjálfstæðissinna Katalóníu
og yfirvalda í Madríd eru því
ekki innan seilingar.
Spænska ríkis-
stjórnin stingur
höfðinu í sandinn}
Óður til Katalóníu
F
yrr í vikunni voru mótmæli á Aust-
urvelli, þar sem kvartað var und-
an hinu og þessu, enda er þjóðin
mjög upptekin af því að vera í
nöldurgírnum og hefur verið
nokkuð lengi. Vonandi mun hún þó hafa vit á að
koma sér í jólaskap, en eins og hún er stemmd
mætti jafnvel ætla að hún stefndi markvisst að
því að fara í jólaköttinn.
Áberandi færri mættu til þessara síðustu mót-
mæla, eða milli 1.500-2.000 manns, en vikuna áð-
ur þegar rúmlega 4.000 manns mættu. Tíma-
setning þessara nýjustu mótmæla var fjarska
einkennileg, sem kann að hafa haft áhrif á mæt-
inguna. Það var sem sagt ákveðið að mótmæla
daginn sem tilkynnt var um skuldaleiðréttingu
til tuga þúsunda einstaklinga og daginn áður en
umsækjendum var ljóst hversu mikla niðurfell-
ingu þeir fengju. Sennilega voru mótmælendur búnir að
ákveða með sjálfum sér að þessi skuldaleiðrétting yrði alveg
ómöguleg, jafnvel þótt þeir vissu ekki neitt um útkomuna.
Víst er að þessi skuldaleiðrétting skiptir máli fyrir al-
menning sem hlýtur að fagna. Um leið hefur nokkuð borið
á því að fólk hafi risið upp og kvartað opinberlega vegna
þess að það fékk niðurfellingu á húsnæðisskuldum – nið-
urfellingu sem það sótti um af fúsum og frjálsum vilja – en
segist nú ekki hafa neina þörf fyrir. Í þessu hópi er borg-
arfulltrúi Samfylkingarinnar, Björk Vilhelmsdóttir, sem
er beinlínis miður sín vegna þess að hún fékk það sem hún
hafði áður beðið um, sem sagt allnokkra skuldalækkun.
Nú segist hún ekki þurfa á henni að halda. Af
hverju í ósköpunum var hún að sækja um
niðurfellingu ef henni er svo illa misboðið þeg-
ar óskir hennar eru uppfylltar?
Frést hefur að tveir leiðtogar stjórnarand-
stöðuflokkanna hafi sótt um skuldaleiðrétt-
ingu, þau Katrín Jakobsdóttir og Árni Páll
Árnason, sem eru með skárri stjórn-
málamönnum þjóðarinnar. Maður skyldi ætla
að það hefðu þau gert vegna þess að þau teldu
að þessar aðgerðir ríkisstjórnarinnar myndu
nýtast þeim, en samt tala þau gegn þessum úr-
ræðum. Óneitanlega vefst fyrir manni að skilja
þegar stjórnmálamenn, sem hafa margt til
brunns að bera, eru svo illilega ósamkvæmir
sjálfum sér. Eða er það kannski bara svo að
pólitík byggist á hentistefnu?
Framsóknarflokkurinn var með almennri
lækkun á húsnæðisskuldum að leitast við að efna eitt
stærsta kosningaloforð sitt, mál sem færði flokknum mik-
ið fylgi í kosningum. Það má sannarlega deila um það
hvort skuldaleiðréttingin hafi verið brýnt þjóðþrifamál.
Hún var hins vegar kosningamál sem ákveðið var að efna,
þótt einhverjir haldi því fram að efndirnar hafi verið í
skötulíki eða fullkomlega óþarfar.
Við erum svo vön pólitískum svikum að það ætti að vera
virðingarvert að stjórnmálaflokkur reyni að efna kosn-
ingaloforð sín. Athyglisvert verður svo að sjá hvort þessi
uppfylling kosningaloforðs muni verða til þess að kjós-
endur leiti aftur til Framsóknarflokksins. kolbrun@mbl.is
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Pistill
Að uppfylla kosningaloforð
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
SVIÐSLJÓS
Benedikt Bóas
benedikt@mbl.is
Mandarínur eru órjúf-anlegur hluti jólahaldshjá mörgum. Þessi litliappelsínuguli ávöxtur
hefur tekið við keflinu af eplinu og
appelsínunni sem jólaávöxtur land-
ans.
Mandarínur eru upprunalega
frá Kína og fyrstu sagnir um ávöxt-
inn eru frá því um það bil 1200 fyrir
Krist. Íslendingar flytja inn tugi
tonna frá Spáni um hver jól en
spænska mandarínan þykir best frá
nóvember til janúar.
Bárður Marteinn Níelsson inn-
kaupastjóri Banana, sem flytja með-
al annars inn mandarínur, segir að
eftir að tíu kílóa kassinn hvarf úr
verslunum hér á landi og 2,3 kílóa
kassinn kom í staðinn hafi mand-
arínusala aukist verulega. Það
ásamt bættum samgöngum að sjálf-
sögðu. „Í nóvember, desember og
janúar flytjum við inn mikið magn
frá Spáni. Ég get ekki fullyrt hvað
við flytjum inn mikið en það skiptir
tugum tonna. Þegar minni kassarnir
fóru að koma í búðir jókst salan og
þar með magnið sem við flytjum inn.
Nú seljast nánast eingöngu 2,3 kílóa
kassarnir í búðum.“
Til allt árið
Mandarínur eru til sölu hér á
landi nánast allt árið en þær
spænsku þykja bestar, ferskastar og
safaríkastar og eru farnar að tengj-
ast jólunum órjúfanlegum böndum.
Eins og egg við beikon, malt við app-
elsín eða gin við tónik. Á öðrum árs-
tímum eru keyptar inn mandarínur
frá öðrum löndum þar sem uppskera
er hverju sinni. „Mandarínur eru
eitthvað fluttar inn hingað til lands
allt árið en það eru ekki þessar
spænsku. Þær spænsku eru bestar.
Spánski tíminn byrjar yfirleitt seint
í október en er þó mismunandi eftir
árum eins og gengur og gerist.
Mestu gæðin eru upp úr miðjum
nóvember og fram í miðjan janúar.“
Um áramót er tímabili mand-
arínunnar lokið og segir Bárður að
sölutölur fari hríðfallandi líkt og
flugeldarnir sem falla til jarðar eftir
að klukkan slær tólf.
Norður-Evrópa hefur tekið
mandarínunni fagnandi um jólin en
steinarnir hafa þó alltaf farið í taug-
arnar á mandarínuelskendum. Evr-
ópumarkaður er kröfuharður og það
kom því ekki á óvart þegar ákveðið
var að rækta steinalaust afbrigði
sem kallaðist klementína. „Núorðið
finnst mér enginn munur á klement-
ínu og mandarínu. Ég verð allavega
ekki var við neinn mun,“ segir Bárð-
ur.
Í jólasokk og jólaskó
Mandarínur tengjast ekki að-
eins jólunum hér á landi. Í Rúss-
landi, Bandaríkjunum og Kanada er
hefð fyrir þeim í kringum jólin. Í
Bandaríkjunum er hægt að kaupa
mandarínur í tveggja til fimm kílóa
kassa og er ein mandarína sett í jóla-
sokkinn hjá börnunum umvafin
grænum pappír. Hér á landi hefur
mandarínan oft bjargað foreldrum
sem gleyma að kaupa í skó-
inn. Er það alveg jafn fínt
og að fá hvað annað.
Þó jólaeplið sé
enn beintengt við jól-
in hjá sumum þá eru
æ fleiri sem velja sér
safaríka mandarínu í
staðinn. Meira að
segja jólasveinarnir
13 burðast með heilu
pokana ofan af fjöll-
um til að gefa börn-
unum – hvort sem það
er í skóinn eða á jóla-
balli.
Mandarínur og jólin
haldast í hendur
Morgunblaðið/Árni Torfason
Fá þá eitthvað fallegt Barn á jólaballi fær jólaglaðning frá jólasvein-
inum. Eina ferska mandarínu, trúlega beint frá Spáni.
Mandarínur innihalda mikið af
C- og A-vítamíni. Þá eru tólf
önnur vítamín í þessum litla
en kraftmikla ávexti auk fos-
fórs, járns og kalíums.
Mandarínur eru grænar í
upphafi uppskerunnar en verða
svo að þessum heimsfræga
appelsínugula lit þegar á líður.
Stærðin er mismunandi; allt
frá þremur sentímetrum upp í
átta.
Í berkinum eru margir litlir
pokar með sítrusolíu og
yfirborð mandarín-
unnar er því gljá-
andi frá náttúrunn-
ar hendi.
Börkurinn getur
verið tveir til fjórir
millimetrar að
þykkt og að innan
skiptist svo ávaxta-
kjötið í níu til tólf
dásamlega bita eða
báta eins og flestir
kalla þá.
Fullt hús
matar
RÝNT Í MANDARÍNUR