Fréttablaðið - 18.05.2013, Blaðsíða 34

18. maí 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 34
Simpsons-fjölskyldan er stórveldi líkt og Bandaríkin, þótt eitthvað hafi
kvarnast úr yfirburðunum og Bart sé farinn að selja Kínverjum iðnaðar-
leyndarmál úr kjarnorkuverinu til að hefna sín á Hómer. Þættirnir sýna
okkur hvernig Bandaríkjamenn sjá stöðu sína
sem pólitískt og menningarlegt stórveldi.
Það er fyllilega réttmætt að spyrja hvort
ferðalögin séu ekki einum of klisjukennd en þeim
virðist líka teflt fram í ákveðnum tilgangi. Klisjur
nýtast við að undirbyggja áberandi þema í þáttunum sem útskýra má
með því að hugsa um Simpsons-fjölskylduna sem eina persónu. Hómer
og Bart taka að sér hvatvísu hliðina (þaðið í heimi Freuds), Marge heldur
fjölskyldunni saman (sjálfið) og Lísa er siðapostulinn (yfirsjálfið). Hin mál-
lausa Maggie liggur hér milli hluta. Árekstrar ólíkra menningarheima kalla
fram þessi átök.
Simpsons-þættirnir eru betri ef maður getur lesið í eitthvað af þeim
fjölmörgu vísunum sem má finna í þeim, en þættirnir verða líka til þess að
áhorfandinn öðlast nýja þekkingu. Það versta er að Simpsons-fjölskyldan
lærir aldrei neitt, hvorki af ferðalögum sínum eða endalausum mistökum.
Afstæði í tíma og rúmi er dýrmætur eiginleiki þáttanna.
Taka má náttúrulögmálin fyrirhafnarlaust úr sambandi,
persónurnar eldast ekki (nema þegar horfið er til for-
tíðar eða framtíðar) og þær geta ferðast hvert sem er.
Þótt Hómer vilji helst sitja við sjónvarpið, Bart djöflist
áfram og aðeins mæðgurnar Marge og Lísa sýni metnað
í öðru en óþekkt eða klaufaskap, þá er fjölskyldan
ótrúlega víðsigld, enda þrjú flug til Indlands á hverjum
degi frá alþjóðaflugvellinum í Springfield. Fjölskyldan
er ansi oft í útlöndum og þá er fjandinn laus. Vandinn
er að í næsta þætti eru þau aftur á byrjunarreit og
víðsýnin ekkert meiri.
Hómer er hrifinn af því sem er honum framandi á
þessum ferðalögum og hann reynir yfirleitt að tileinka
sér hætti heimamanna áður en sígur á ógæfuhliðina.
Í Japan drekkur hann te og klæðist kímonó í pappírs-
fangelsi og á Copacabana-ströndinni í Ríó valsar hann
um á skelfilega lítilli sundskýlu.
Ferðalagaþættirnir eru byggðir á klisjum um þjóðir
sem ýmist standast eða ekki. Á Írlandi, þangað sem
Hómer og afi Simpson fljúga með flugfélaginu Derry Air,
er vart þverfótað fyrir uppum og allir hættir að drekka.
Í Frakklandi, þangað sem Bart fór til að vinna á vínekru
fyrir mörgum árum, standast þokkadísir ekki sjarma-
tröllið Carl Carlsson þegar hann verður frægur í heimi
kjarnorkuvísindamanna.
Hómer ferðaðist til Indlands með Apu til að endur-
heimta starf hans í hverfisbúðinni og þar tók Hómer
einnig við stjórn í nýrri verksmiðju herra Burns sem
nýtti ódýrt vinnuafl til kjarnorkuframleiðslu. Slík
útvistun vinnunnar í bandarísku efnahagslífi hefur verið
nokkuð áberandi í þáttunum eftir að efnahagsþrenging-
arnar hófust.
Það eru yfirleitt feðgarnir sem gera allt vitlaust
á ferðalögum en mæðgurnar eru næmar fyrir blæ-
brigðum mannlífsins. Marge yfirvinnur ótta sinn við hið
óþekkta og fer með börnin á eþíópískan veitingastað
í Springfield en á ferðalögum eru það Hómer og Bart
sem ekki skilja af hverju allt er ekki nákvæmlega eins og
heima hjá þeim.
„Útlönd“ í þáttunum varpa ljósi á galla heima fyrir.
Heilbrigðiskerfið í Kanada er miklu betra en sunnan við
landamærin og kurteisi fólks í fjarlægum löndum stang-
ast rækilega á við einstaklingshyggjuna sem einkennir
feðgana Hómer og Bart. Yfirgangur fjölskyldunnar getur
verið óbærilegur og oft þarf utanríkisþjónusta Banda-
ríkjanna að skerast í leikinn. Eins og aðrar stofnanir fá
sendiráðin falleinkunn í þáttunum.
Í umræðum í netheimum um ferðalögin ber oft á
óánægju heimamanna með einfaldar staðalmyndir.
Þannig reykja dómarar við Stríðsglæpadómstólinn í
Haag hass í kaffiteríunni og Ríó er hálfgerður frum-
skógur fullur af rottum og ræningjum – Brasilíumenn
móðguðust víst formlega. Vissulega eru staðalmyndirnar
allsráðandi en þannig er þetta bara. Hvað getum við
Íslendingar sagt, sem bæði erum rækilega misskilin og
einföldum heiminn alla daga? Hver er t.d. ímynd þín,
lesandi góður, af „Bandaríkjamanninum“?
Frá því að Simpsons-fjöl-skyldan kom fyrst fram árið 1989 eru þáttarað-irnar orðnar tuttugu og fjórar og þættirnir fimm hundruð og þrjá-
tíu. Fjölskyldan er sú langlífasta í
bandarísku sjónvarpi, enda vinnur
tímans tönn seint á persónunum.
Í öll þessi ár hefur fjölskyldan
sest í brúna sófann fyrir framan
sjónvarpstækið og glápt, rétt eins
og við glápum á þau. Imbakass-
anum var reyndar skipt út fyrir
flatskjá þegar þættirnir voru
sendir fyrst út í háskerpu um leið
og ferðalag „myndavélarinnar“
um bæinn var betrumbætt.
Þættirnir spegla margar hliðar
á lífinu í Bandaríkjunum. Innan
hvers þáttar rúmast yfirleitt for-
máli, krísa og úrlausn. Handrits-
höfundar miðla ýmsum fróðleik
og skoðunum sínum um banda-
rískt samfélag og þar koma
árekstrar milli menningarheima
að góðum notum. Slíkir árekstrar
eru í raun eitt af aðalumfjöllunar-
efnum þáttanna.
VERÖLDIN SÉÐ
ÚR BRÚNUM SÓFA
Á mánudagskvöld kynnumst við bakgrunni Carls Carlssonar sem á sér
dularfullar íslenskar rætur. Carl er persóna í þáttunum um Simpsons-fjöl-
skylduna, vinnufélagi Hómers. Sögusviðið færist til Íslands, hljómsveitin
Sigur Rós sér um tónlistina í þættinum og kemur fram í honum gul á lit.
Af þessu tilefni veltir Guðni Tómasson fyrir sér heimssýn fjölskyldunnar.
„You know what this
reminds me of?
My Icelandic boyhood“
(Carl Carlsson)
Smábærinn Springfield, en í Bandaríkjunum má
finna fjölda samnefndra bæja, hlýtur að vera ein
best heppnaða staðleysa sögunnar. Þar birtast
félagsleg vandamál, stéttaskipting, valdastrúktúr
og þröngsýni íbúanna í kristaltærum og litríkum
spéspegli. Staðleysan er uppspretta endalausra brandara. Bærinn er sagður á
mörkum fimm fylkja sem öll eru hvert í sínu horni þessa stóra lands og þegar
Lísa klifrar upp í tré sér hún í fjarska bæði frelsisstyttuna í New York og Eiffel-
turninn í París! Það var loks í fyrra sem Matt Groening, skapari þessa heims,
upplýsti að fyrirmynd bæjarins væri Springfield í Oregon-fylki sem er skammt
utan við Portland þar sem hann ólst upp.
Bandaríkin eru sögð land innflytjenda þar sem allt er mögulegt og í
Springfield finnast bæði draumar og vonbrigði. Áhorfendur hafa í gegnum
tíðina kynnst fulltrúum minnihlutahópa og íbúum af erlendum uppruna
sem bjóða fjölskyldunni upp á að viðra fordóma sína. Klisjurnar eru yfirleitt
skýrar. Ítalirnir í Springfield baka pitsur og halda úti fullkomlega máttlausri
mafíu, fimleikaþjálfarinn Lugash (sjaldgæf persóna) er vitanlega frá ein-
hverju Austur-Evrópulandi og Asíubúar eru nánast tilbúnir í „harakiri“ um
leið og þeim verða á minnstu mistök.
Hinn goðsagnakenndi Carl er einn þeldökkra íbúa bæjarins. Carl, sem allir
dást að vegna óútskýrðra persónutöfra, er steyptur í staðalmyndir hvítra
um þá dökku. Það sama á við um lækninn Julius Hibbert, en sé dregin upp
mynd af fortíð þeirra skarta þeir ýmist flennistórum „afró-hárgreiðslum“
eða þykkum „rasta-dreddum“.
Í hverfisbúðinni starfar hinn indverski Apu Nahasapeemapetilon með
sínar brostnu vonir, vafasömu viðskiptahætti og barnamergð. Apu er með
doktorsgráðu í tölvunarfræðum en í búðinni verður hann fyrir síendur-
teknum vopnuðum ránum sem hann lifir þó alltaf af. Apu reynir sitt besta
að svindla á kúnnunum og þá einkum á Hómer. Skoski húsvörðurinn í barna-
skólanum, Willie, er skoskari en haggis-keppur, drekkur ótæpilega og rífur
kjaft við skólastjórann Skinner. Margir minni karakterar eiga sér erlendan
og illa skilgreindan uppruna og nægir þar að nefna lánlausa og leðurbuxna-
klædda skiptinemann Üter frá Þýskalandi og spænskumælandi Hunangs-
flugumanninn, sem margir bíða óþreyjufullir eftir að fá að vita meira um.
Þannig er hægt að halda sanntrúuðum aðdáendum í spennu árum saman.
Guðni Tómasson
Höfundur er listsagnfræðingur
og Simpsons-aðdáandi
„eru það ekki allir?“
Georg Hólm, bassaleikari Sigur Rósar
Á FERÐALAGI
Hómer:
„What country is this car from?“
Bílasalinn Zutroy, sjaldgæfur karakter:
„Don‘t worry Mr. Simpson,
it no longer exists.“
FJÖLMENNING
SPEGILMYNDIN
„Get me two
plane tickets to
the state that
Springfield is in!“
Kvikmyndamógúll
í leit að tökustað
„Woohoo!
USA, USA, USA!“
Hómer Simpson