Læknablaðið - 15.11.2001, Blaðsíða 14

FRÆÐIGREINAR / IgA MÓTEFNASKORTUR
Mynd 1. Skýringarmynd af þroskunarferli B-frumu (A), myndun tvíliða IgA (B) og
flutningi þess yfir slímhúð (C). Mikill fjöldi frumubpoefna tekur þátt í flokkaskiptum
(isotype switching) og lokaþroskasligum B-frumu yfir í plasmafrumu sem seytir tviliða
IgA semflutt er yfir slímhúðina. Þessi frumuboðefni komafrá sýndarfrumum (antigen
presenting cell, APC), T-hjálparfrumum (Th), eða þekjufrumum. íslímhúðum melting-
arvega eru TGF-$ og VIP (vasoactive intestinal peptide) talin örva IgA flokkaskipti. Auk
þess virðist aukin myndun plg viðtakans (poly-Ig receptor) vera háð ýmsum frumuboð-
efnum. Myndun frumuboðefnanna er örvuð af mótefnum sem berast að og í gegnum
slímhúðina. Tvíliða IgA erflult yfir slímhúð með hjálp plg-viðtakans og losað út á
slímhúðina (sjá texta um flutning IgA yfir slímhúð).
(dimeric). IgA í sermi er 85% einliða en 15% tvíliða
og 90-95% er af undirflokki IgAj (4,22).
IgA í slímhúðarseyti er að mestu leyti tvíliða.
Hlutfallsleg skipting undirflokka IgA í slímhúðar-
seyti er frábrugðin þeirri í sermi og hlutfall IgA2 er
meira, sérstaklega eftir því sem neðar dregur í melt-
ingarveginn (23). Líkleg skýring er sú að tvíliða IgA,
þolir vel IgAj-sértæka próteasa sem myndaðir eru af
ýmsum örverum.
Myndun og útskilnaður IgA
Styrkur IgA í sermi fullorðins einstaklings er 0,78-
4,96 g/L (viðmiðunarmörk Rannsóknastofu Háskól-
ans í ónæmisfræði). IgA er framleitt af plasmafrum-
um í beinmerg og einnig í eitlum og milta (21,22).
IgA í slímhúðarseyti er jafnframt losað frá plasma-
frumum sem liggja rétt undir grunnhimnu slímhúðar-
innar (4). Helmingunartími IgA er þrír til sex dagar í
blóði. Talið er að lýsósómal niðurbrot í lifur sé mikil-
vægasta niðurbrotsferli IgA í sermi en losun út í gall
skipti minna máli. Hækkar því IgA í blóði meira og
hraðar í starfsvefjar- (parenchymal) lifrarsjúkdómum
heldur en gallvegasjúkdómum (22,24,25).
Seytun IgA út á slímhúð: Meirihluti IgA í slímhúð-
arseyti er á tvíliða formi, tengt saman af próteinkeðju
(J keðja; litningur 4). Seytun IgA er ekki eingöngu
háð losun úr plasmafrumum, þar sem þekjufrumur
slímhúðar hafa á basolateral helmingi viðtaka sem
kallast poly-Ig viðtaki (litningur 1) sem tengist tví-
liða-IgA og flytur það (transcytosis) yfir þekjuna
(mynd 1). Hluti af viðtakanum (secretory compo-
nent, SC) brotnar frá og eykur stöðugleika og virkni
IgA á slímhúðaryfirborðinu (26-28). Galli í myndun
eða starfsemi J keðju eða poly-Ig viðtaka getur því
leitt til þess að sértækt IgA skorti í slímhúðarseyti
þrátt fyrir að skortur sé ekki til staðar í sermi (29,30).
Örlítið brot af heildarmagni IgA í slímhúðum er ein-
liða IgA (monomeric) sem talið er flæða yfir þekjuna
á milli þekjufrumna (paracellular leið) (31).
Hlutverk IgA
IgA í slímhúðarseyti er hluti af sértæka (adaptive)
ónæmiskerfinu og vinnur með ósértækum vörnum
slímhúðar að verndun hennar. IgA er fyrst og fremst
hlutleysandi mótefni (neutralization Ig) fyrir hættuleg
toxín og örverur. Auk þess hemur það viðloðun og
íferð örvera og próteina í slímhúð. IgA ræsir lítið sem
ekkert komplímentkerfið sem er í raun kostur þar sem
slíkt myndi valda skemmdum á slímhúðinni og veikja
ósértæku varnirnar (21,22,27). IgA getur einnig gert
vírusa, sem staðsettir eru inni í þekjufrumunum, óvirka
með því að flytja þá út í slímhúðarseytið (27). Tvíliða
IgA er mun virkara en bæði einliða IgA og IgG við að
gera vírusa hlutlausa. IgA í slímhúðarseyti er einnig
álitið geta örvað tap á plasmíðum í bakteríum sem tjá
viðloðunarprótein og sýklalyfjaónæmi (32).
Hlutverk IgA í sermi er ekki jafnljóst og erfiðara að
rannsaka. Einstakling sem skortir IgA í sermi skortir
það einnig í slímhúðarseyti og þess vegna eru klínísku
einkennin aldrei eingöngu vegna skorts í sermi. Hugs-
anlegt er að IgA fjarlægi lítil prótein úr blóðrásinni sem
komast þangað gegnum meltingar- og öndunarveg.
Þessi prótein eru þannig gerð hlutlaus áður en ofnæm-
is- og/eða bólgusvar myndast gegn þeim. Hefur þetta
meðal annars vera talin ein af ástæðum þess að einstak-
lingar með IgA skort eru líklegri að fá fæðuofnæmi en
þeir sem ekki eru með IgA skort (10,22).
874 Læknablaðið 2001/87