Læknablaðið - 15.11.2001, Blaðsíða 16

FRÆÐIGREINAR / IgA MÓTEFNASKORTUR
Mynd 2. Þroskunarferli B
frumna hefst hjá CD34+
stofnfrumum beinmergs.
Gegnum áhrif ýmissa vaxt-
arþátta verður til óþroskuð
B-fruma (nalve) sem enn
hefur ekki orðið fyrir áhrif-
um mótefnavaka. Undir
eðlilegum kringumstœðum
er þetla þroskunarferli
óháð mótefnavakarœsingu.
Sérhcefður skortur á IgA er
ekki talinn eiga rætur að
rekja til þessa fyrsta hluta
þroskunarferlisins. Nœsta
þroskunarferli á sér að
stœrstum hluta stað innan
eitla, slímhúðar og milta
(secondary lymphoid
organ). Hér verður flokka-
skipting (isotype switching)
og rœðst hún meðal annars
af mótefnavakaháðri rœs-
ingu í gegnum B-frumu
viðtakann. Það er á þessu
stigi sem orsakir IgA-skorts
er líklega að fínna*.
sem MHC gen af flokki II og afurðir þeirra eru
nauðsynlegar starfsemi T-hjálparfrumna og tengsl-
um þeirra við B-frumur þá er rökrétt að álykta að
MHC gen af flokki II geti valdið IgA skorti. Þessu
til stuðnings hefur IgA skortur verið tengdur
ákveðnum genum af flokki II, einkum þeim sem
innihalda HLA DR DQ samsætur (52,53). Aðrar
rannsóknir hafa sýnt að MHC gen af flokki III
hafi sterkari tengsl við þær samsætur sem helst
tengjast IgA skorti. Gen af flokki III tjá komplí-
mentþættina C2 og C4 og þátt B en einnig TNF-a
og TNF-(3 sem eru nauðsynleg eðlilegu mótefna-
svari. Athygli vekur sú fylgni sem er á milli IgA
skorts og þess að hafa brottfall eða tvöföldun í
C4a geninu (54). Svæðið milli merkigena af flokki
III D821/D823 og svo HLA-B8 inniheldur 21 gen,
þar með talin áðurnefnd gen af flokki III, og er
þetta svæði líklega það áhugaverðasta í dag (55,56).
2. A litningi 14 eru staðsett gen sem tjá óbreytanlega
hluta (constant region, CH) þungu mótefnakeðj-
anna. Brottfall eða tvöföldun á þessum genum
geta hindrað flokkaskipti en áhugi manna á þessu
svæði, sem meginorsök IgA skorts fer dvínandi
(17,57,58).
3. IgA-skortur og CVID (common variable immune
deficiency) hafa lengi verið þekkt afleiðing galla á
litningi 18. Brottfall á stutta arminum eða langa
arminum virðist oft á tíðum valda IgA skorti. Nýj-
ustu rannsóknir draga þó úr hugsanlegu mikilvægi
þessa litnings hvað varðar meginorsök IgA skorts
(59,60).
4. Brottfall á litningi 22 getur valdið DiGeorge heil-
kenni (algengi 1/3-4000). Lélegt mótefnasvar og
IgA skortur er algengur meðal þessara einstak-
linga, en ekki er vitað hvort það er vegna lélegrar T-
frumna starfsemi eða vegna óþekkts B-frumna
galla (61).
Áunnar orsakir IgA skorts
Mörg lyf geta valdið IgA skorti. Algengustu lyfin eru
bólgueyðandi gigtarlyf og flogaveikilyf. Þannig geta
súlfasalizín, gull, klórókín, karbamazepín og valpórat
öll valdið IgA skorti. I um helmingi tilvika er um
afturkræfanlegan skort að ræða en hjá hinum við-
helst skorturinn þrátt fyrir að lyfjagjöf sé hætt. Ekki
er vitað hvernig lyfin valda lækkuninni (62-64).
Tímabundinn IgA skortur
Yfirleitt er reglan sú að ef einstaklingur greinist með
IgA skort þá er skorturinn varanlegur. Tímabundinn
skortur (transient deficiency) getur átt sér stað, eins
og áður sagði, við vissar lyfjagjafir en einnig er hon-
um lýst hjá börnum. Hluti barna sem greinast með
IgA skort eða mjög lágt IgA virðist með tímanum
geta þróað eðlilegt magn IgA þrátt fyrir að gildi
þeirra liggi alltaf við neðri mörk viðmiðunarmarka.
Hugsanlega liggur önnur arfgerð á bak við tímabund-
inn skort en varanlegan skort (39,59).
Afleiðingar IgA skorts
Af þeim sjúkdómum er einstaklingar með IgA skort
eru hvað útsettastir fyrir eru endurteknar sýkingar,
en sjálfsofnæmissjúkdómar, ofnæmissjúkdómar og
krabbamein eru einnig talin tengjast IgA skorti.
Ymsar rannsóknir hafa sýnt fram á, að stærsti hluti
einstaklinga með IgA skort virðist einkennalaus.
Margt bendir þó til þess að ef slíkum einstaklingum
er fylgt eftir í lengri tíma, sé tíðni slímhúðarsýkinga
og annarra fylgikvilla hærri (10,65). Talið var að af-
leiðing skorts væri háð því umhverfi sem fólk lifir í og
þar með því áreiti sem slímhúðin verður fyrir en svo
virðist ekki vera. Gerð var rannsókn á afleiðingum
IgA skorts í fátækrahverfum Brasilíu sem sýndi að
um það bil tveir þriðju einstaklinga með IgA skort
voru án einkenna eða svipað hlutfall og hjá þjóð-
876 Læknablaðið 2001/87