Læknablaðið - 15.11.2001, Blaðsíða 13

FRÆÐIGREINAR / IgA MÓTEFNASKORTUR
Meðfæddur IgA skortur
Guðmundur H.
Jörgensen12,
Björn Rúnar
Lúðvíksson1,2
'Læknadeild Háskóla íslands,
2Rannsóknastofa Háskólans í
ónæmisfræði, Landspítala
Hringbraut. Fyrirspurnir,
bréfaskipti: Bjöm Rúnar
Lúðvíksson, ónæmisfræðideild
Landspítala Hringbraut, 101
Reykjavík. Sími: 560 1960;
bréfasími: 560 1943; netfang:
bjornlud@landspitali.is
Lykilorð: IgA skortur, algengi,
ónœmis-erfðafrœði.
Ágrip
IgA skortur er einn algengasti meðfæddi ónæmisgall-
inn og ræðst algengi hans meðal annars af kynþætti
og þjóðerni. Hjá þjóðum N-Evrópu er algengið á bil-
inu 1/400-1/700. Einnig er þekkt að aðrir ónæmisgall-
ar eins og IgG2 skortur og Louis-Bar heilkenni
(ataxia telangiectasia) finnist hjá einstaklingum með
IgA skort. IgA finnst í hvað mestum mæli á yfirborði
slímhúðarinnar. Því er athyglivert að IgA skortur
eykur líkur einstaklinga á að fá sjúkdóma er herja
einna helst á slímhúðina og má þar nefna endurtekn-
ar sýkingar, ofnæmi og sjálfsofnæmissjúkdóma. Auk
þess virðist þessum einstaklingum hættara við að fá
krabbamein. Komið hefur í ljós að í sumum tilvikum
hefur IgA skortur legið í ættum. Ættfræðilegar rann-
sóknir hafa þannig leitt í ljós tengsl við genasvæði á
litningum 6,14,18 og 22. Auk þess virðast ákveðnar
HLA samsætur hafa sterk tengsl við sjúkdóminn.
Þrátt fyrir ítarlegar rannsóknir á orsökum og afleið-
ingum IgA skorts er mörgum lykilspurningum enn
ósvarað og þá sérstaklega hvaða aðrir hugsanlegir
virkir áhættuþættir leiða til ofangreindra sjúkdóma.
Inngangur
IgA mótefnaskortur er einn algengasti meðfæddi
ónæmisgallinn og er skilgreindur sem styrkur í sermi
undir 0,05 g/L. Algengið er 1/324-1/1850 og ræðst
meðal annars af kynþætti og þjóðerni og hefur það
reynst vera 1:633 hjá íslenskum blóðgjöfum (1). Þrátt
fyrir umtalsverða vitneskju um helstu sjúkdóma sem
eru samfara skortseinkennum (sýkingar, ofnæmi og
sjálfsofnæmi) þá er enn óljóst af hverju einungis sum-
ir fá slík einkenni samfara IgA skorti en aðrir ekki.
Auk þess sem algengi slíkra einkenna við IgA skort
er óljóst (2-13). Þrátt fyrir umtalsverðar rannsóknir á
erfðamynstri IgA skorts hefur ekki fundist viðhlít-
andi erfðafræðileg skýring á sjúkdómnum. A undan-
förnum misserum hefur skilningur manna á stjórn
IgA myndunar aukist og hafa rannsóknir leitt í ljós að
til að IgA framleiðsla geti hafist þarf náið samspil B-
og T-eitilfrumna að eiga sér stað. Ennfremur er ljóst
að til þess að slíkt samstarf geti leitt til IgA myndunar
þarf einnig að koma til seyting á TGF-B og virkjun í
gegnum CD40 á B-frumum og CD40L á T-frumum
(8,14-20). Auk þess hafa báðar þessar boðleiðir verið
tengdar tilurð ofangreindra sjúkdóma. I þessari yfir-
litsgrein er staða þekkingar á IgA skorti í dag rædd
og að hvaða þáttum frekari rannsóknir munu beinast.
ENGLISH SUMMARY
Jörgensen GH, Lúðvíksson BR
The current concept of primary IgA deficiency
and its prevalence in lceland
Læknablaðið 2001; 87: 873-9
IgA deficiency is among the most common primary
immune deficiency known. Its prevalence, ranging from
1/324-1/1850, depends upon the study group geographic
location and its ethnicity. IgA deficiency is commonly
associated with other immune defects such as lgG2, and
lgG4 deficiency. In addition, ataxia telangiectasia has
been associated with IgA deficiency as well. The clinical
significans of IgA deficiency is presently unclear. However,
increased susceptibility to atopy, autoimmunity, infections
and cancer has been reported. Furthermore, majority of
these diseases are bound to the mucosal surfaces; the
organ where IgA is thought to have its most protective
role. Recent studies focusing on the genealogy of primary
IgA deficiency have found linkages to chromosome 6, 14,
18 and 22. In addition, a link to certain HLA haplotypes
has been reported. Thus, further studies into the immuno-
genetics of IgA deficiency are needed, particularly
focusing upon the question why some individuals with IgA
deficiency are prone to diseases whereas others are not.
In this article some of these questions are addressed, and
the current literature on the topic reviewed.
Correspondence: Björn Rúnar Lúðvíksson. E-mail:
bjornlud@landspitali.is
Key words: IgA deficiency, prevalence, immunogenetics.
Bygging IgA
IgA er 160 kDa prótein sem er samsett af tveimur
sams konar léttum keðjum, kappa (k, litningur 2) eða
lambda (X, litningur 22) og tveimur þungum a keðj-
um (litningur 14) sem IgA dregur nafn sitt af. IgA
skiptist svo í tvo undirflokka (isotypes), IgA, og
IgA2, vegna ólíkra CH gena (constant region) a keðj-
unnar á litningi 14 (21).
Dreifing IgA
IgA finnst bæði í sermi og í slímhúðarseyti. Flutn-
ingur IgA milli þessara tveggja kerfa er lítill en þau
tengjast að því leyti að ef einstakling skortir IgA í
sermi þá skortir hann það einnig í slímhúðarseyti.
Hið gagnstæða þarf ekki að eiga við (sjá síðar). IgA
getur bæði verið einliða (monomeric) og tvfliða
Læknablaðið 2001/87 873